Bladen voor Documentatie 2017/1 (maart 2017)
Woord vooraf
1996! Ongetwijfeld een vruchtbaar jaar voor het informatiegebeuren: op 21 maart ging ons eerste Inforum door, op 6 december ging het samenwerkingsverband FELNET van start.
2016! Op 12 mei wordt voor een eenentwintigste maal Inforum georganiseerd onder de titel In information we trust!!!, op 20 oktober ging om het twintigjarig bestaan van FELNET in de kijker te zetten de studiedag Milieu in formatie uitformatie? door.
2017! Twee nummers van Bladen voor Documentatie zullen gevuld worden met de proceedings van deze studiedagen, over de laatste in een volgend nummer meer.
De tijd gaat snel, op mijn leeftijd te snel, maar in twee paragrafen twintig jaar laten voorbijvliegen is van het goede teveel. Meer dan twintig jaar kunnen we een beroep doen op gerenommeerde vakspecialisten uit binnen- en buitenland die actuele problemen op het vlak van de informatievoorziening behandelen. We volgen het aantal deelnemers nauwkeurig op sinds 2004 en met een jaarlijks wisselend aantal kunnen we vaststellen dat onze hoogdagen zich afspeelden in de periode 2005-2007 en 2011-2012 met bijna driehonderd deelnemers. Laat ons nog even teruggaan naar ons eerste Inforum. Net als nu werd ook toen de dag ingeleid door de voorzitter en afgesloten met een receptie. Er kwamen toen wel elf sprekers aan bod, de uiteenzettingen waren korter maar daarom niet minder indringend. Alhoewel ons beroep erg dynamisch is, zouden de onderwerpen van toen die van vandaag kunnen zijn: de problemen in verband met het digitaal verspreiden van informatie, het wetgevend kader, welke de verantwoordelijkheden zijn van de I&D professional.
Taken die een informatieprofessional ontegensprekelijk heeft, zijn het ter beschikking stellen van relevante informatie en het factchecken van die informatie en dat brengt ons meteen naar Inforum 2016 In information we trust!!!
Dagelijks worden we hiermee geconfronteerd. Het beste of misschien slechtste voorbeeld is de pers of toch een deel ervan. Indien we snel enkele berichten van het voorbije jaar bekijken, hebben we tal van voorbeelden. Een ervan is dat vice-premier Kris Peeters bij de besprekingen over een mogelijke indexsprong dikwijls werd omschreven met een ACV signatuur terwijl hij in werkelijkheid meer dan tien jaar aan het hoofd stond van de zelfstandigenorganisatie Unizo. Andere kwamen er onder meer na de trieste aanslagen van 22 maart waar vanuit een bepaalde politieke hoek werd gezegd dat sommige moslims dit zouden vieren terwijl voor zover we kunnen nagaan het parket geen processen verbaal heeft opgesteld of de daaropvolgende klopjacht op een van de terreurverdachten die op de VRT volgens sommigen te weinig aan bod zou zijn gekomen terwijl dit wel het geval was op een commerciële zender waar dan blijkbaar met een compilatie van andere beelden werd gewerkt. Of hoe alternatieve feiten blijkbaar toch geen presidentieel prerogatief zijn.
Wanneer we dit alles lezen, komt op een ogenblik ook de vraag in hoeverre wetenschappelijke informatie betrouwbaar is, wat met een medium als Wikipedia en hoe we uiteindelijk dienen om te gaan met de politiek, met wat in de pers verschijnt en met informatiebubbels. Alle aspecten kwamen ruim aan bod. De presentaties zijn op de ABD-BVD website te vinden. De proceedings van drie van de toelichtingen volgen in dit nummer van Bladen voor Documentatie.
Voor jullie op een zonnig terrasje (op het ogenblik dat ik dit editorial schrijf is er buiten een mooi winterzonnetje) dit nummer beginnen te doorspitten, dien ik nog iedereen te danken zonder wie het welslagen van Inforum onmogelijk zou zijn, naast de toehoorders, de sprekers en de moderatoren zijn dit vanzelfsprekend de Koninklijke Bibliotheek van België om haar infrastructuur ter beschikking te stellen, onze sponsors voor de editie 2016 Ebsco en LM en de mensen voor de logistieke ondersteuning namelijk de tolken, de hostessen en de technische ondersteuning door de Koninklijke Bibliotheek. Erkentelijkheid gaat ook naar onze Raad van Bestuur om mij opnieuw het vertrouwen te (hebben ge)geven om de werkzaamheden rond Inforum te coördineren en collega’s van de binnen ABD-BVD werkzame groep rond Inforum: Christopher die reeds jaren zijn bijdrage levert om mogelijke onderwerpen te bekijken, sprekers voor te dragen en talrijke logistieke taken op zich te nemen, Sara die er onder meer voor zorgde dat Inforum ook door niet-deelnemers van minuut tot minuut kon gevolgd worden en Michèle die in 2016 voor een eerste maal meewerkte en haar intrede zeker niet ongemerkt liet voorbijgaan met het zoeken naar een geschikt thema en naar potentiële sprekers en van onschatbare waarde was door de redactie van dit speciale nummer op haar te nemen.
Ik laat jullie nu rustig dit nummer doornemen. Noteer alvast in jullie agenda’s de datum voor het volgende Inforum 18 mei 2017, dit opnieuw in de Koninklijke Bibliotheek van België en zal gaan over de evoluties in de informatieve dienstverlening en de wijzigende gebruikers.
Marc Van den Bergh
In information we trust ! Inforum 2016 de l’ABD
Florence Richter, Rédactrice en chef de Lectures.Cultures
Het Inforum van de Belgische Vereniging voor Documentatie bestaat reeds twintig jaar! Dit werd gevierd op 12 mei 2016 in de Koninklijke Bibliotheek van België. Als thema voor het Inforum 2016 werd voor de betrouwbaarheid van informatie gekozen. In twintig jaar heeft de informatiewereld veel aan snelheid gewonnen en is de flux aan informatie overvloedig… Maar zijn wij daarom beter geïnformeerd? Niets is minder zeker…
Garantir l’exploitabilité des informations et des connaissances
Gilles Balmisse, Consultant indépendant, Co-Fondateur de KnowledgeAngels
Gelet op de snelle groei van het beschikbare informatievolume en het veelvoud aan applicaties die het mogelijk maken deze informatie te produceren, te delen en te verspreiden zijn organisaties zich beginnen interesseren aan een nieuw concept, namelijk de ontginbaarheid van deze informatie. Het betreft hier inderdaad deze kwaliteitsvolle informatie en kennis toegankelijk te maken op beveiligde wijze voor het geheel van de medewerkers. Om dit te bereiken moeten verschillende werkwijzen worden aangekaart wat het herwerken van het informatiebeheer betreft. Maar desondanks dat deze handelingen voor het merendeel misschien wel technisch zijn, mag men desalniettemin de menselijke dimensie als de daaraan gepaarde veranderingsgedragscode niet uit het oog verliezen.
Strijd om het feit : De opkomst van factcheckers binnen en buiten de journalistiek
Peter Burger, Docent en onderzoeker journalistiek en nieuwe media, Universiteit Leiden
Feiten verifiëren, de kern van het journalistieke métier, staat onder druk. Op afgeslankte redacties moeten minder journalisten meer nieuws produceren, in een politiek klimaat waarin zowel de feiten als de nieuwsmedia zelf onderdeel zijn van ideologische strijd. Tegelijkertijd bestaat er een groeiende beweging van factcheckers, binnen en buiten de nieuwsmedia. Zij checken en dubbelchecken, en ontwikkelen nieuwe methoden om feiten te controleren. De middelen daarvoor zijn nog nooit zo geavanceerd geweest als nu – en ze worden steeds beter. Maar wordt het nieuws beter van al die factcheckers? En het publieke debat?
Vérifier l’exactitude des informations de Wikipédia : Quelques astuces…
Guy Delsaut, Professionnel de l’information indépendant et Wikipédien
In 16 jaar is de gezamenlijke online encyclopedie Wikipedia uitgegroeid tot een essentiële bron van informatie. Zijn ontwerp zelve ondermijnt de betrouwbaarheid van de opgenomen informatie en geeft echter aanleiding tot veel discussie en controverse. Zonder blindelings aan te nemen of te verwerpen wat er gepubliceerd is, zal het gebruik efficiënter worden wanneer we op de hoogte zijn van de precieze werking en hoe de informatie kan getoetst worden. Het artikel bekijkt de herkomst van foute informatie en op welke manier de lezer de betrouwbaarheid kan nagaan. Een duik in Wikipedia backstage…
Woord vooraf
Toen men in 1940 aan Winston Churchill vroeg om het budget voor cultuur te verminderen om de oorlogsinspanningen te ondersteunen, antwoordde hij: “Verminderen? Maar waarom vechten we dan nog?”. Dit citaat vat treffend samen wat de kern is van de overdracht van kennis en kunst. Wij zijn blij om met de Bladen voor documentatie – een beetje – deel te nemen aan het debat daarover. Door het te hebben over de ontwikkelingen die aan de gang zijn, of over technologische en menselijke keuzes. Symbolisch hebben we dan ook een foto van het Mundaneum in Bergen, waar ons Doc’Moment van september plaatsvond, op de cover gezet.
In dit vierde nummer van 2016 vindt u eerst en vooral een artikel over de Linnaeus Link Catalogue, van de pen van drie auteurs, Charwat, Fabri en Hanquart. Ja hoor, niemand minder dan Linnaeus, de belangrijke achttiende-eeuwse wetenschapper! Er is nu een collectieve catalogus, opgebouwd rond zijn werk en de commentaren, waarbij geavanceerde technologie samengaat met de weergave van oude documenten. Nadien volgt het interview met de twee verantwoordelijken van Klog, een nieuwe uitgeverij die gespecialiseerd is in ONZE I&D beroepen. Nadien is het de beurt aan een ander trio van auteurs, Buset, Declève en Ovask, die hun ervaring met het delen van benchmarking tussen bibliotheken uit de doeken doen in het artikel Comment mener une collaboration internationale ? (…).
Lourense H. Das beschrijft met Contentcuratie voor informatieprofessionals (…) hoe ingrijpend informatie veranderd is en geeft aan hoe specialisten de nodige omkadering kunnen bieden, o. m. via curatie. Daarna brengt Nathalie Boonen met Information et Communication (…) een nuttige beschouwing over de taakverdeling tussen… documentatie en communicatie. In het laatste artikel verduidelijkt Séverine Dusollier een actueel juridisch onderwerp, met name een beslissing ten voordele van de legaliteit van elektronisch uitlenen die het Hof van Justitie van de Europese Unie genomen heeft.
2017 belooft een mooi jaar te worden voor de ABD- BVD, met vele ontmoetingen : Doc’Moments, de 70e verjaardag van de vereniging, en het Inforum, ons jaarlijks congres ! De inhoudsopgave is rijk: Veel leesplezier!
Alain Reisenfeld
“Dieu a créé, Linné a organisé” et le Linnaeus Link Catalogue met à disposition ou un catalogue commun au service de l’oeuvre de Linné
Elaine CHARWAT, Linnaeus Link Administrator, Linnean Society of London
Régine FABRI, Chercheur de la Fédération Wallonie-Bruxelles, Jardin botanique Meise
Nicole HANQUART, Chercheur de la Fédération Wallonie-Bruxelles, Jardin botanique Meise
Linnaeus Link Catalogue is gewijd aan het werk van de naturalist Charles Linné en wordt beheerd door de London Linnean Society. Het verzamelt de fondsen van een twintigtal bibliotheken uit Europa en Noord-Amerika. Na een beknopte voorstelling van het werk van de geleerde en het huidig belang ervan, legt het artikel de ontstaansgeschiedenis van de catalogus uit en de problemen die zich voordeden bij de uitwerking. Er wordt vooral ingegaan op de functionaliteit van dit instrument zowel naar de integratie van de bibliografische beschrijvingen als de opzoekingsmogelijkheden voor de gebruiker. Ten slotte benadrukt de auteur de groeiende interesse voor deze gespecialiseerde catalogus.
Klog, une maison d’édition pour les professionnels des métiers du livre
Interview de Clotilde VAISSAIRE-AGARD et Alain PATEZ, Fondateurs et responsables des Éditions Klog
réalisée par Guy Delsaut, membre du Comité de publication des Cahiers de la Documentation
Sinds uitgeverij Klog opgericht werd in Normandië in 2011 publiceert zij werken voor professionals die met boeken bezig zijn. Eind 2016 zal zij een dertigtal titels gepubliceerd hebben, afzonderlijk of in één van haar drie reeksen. Het idee is altijd om zo dicht mogelijk aan te leunen bij de beroepspraktijk. In dit interview geven beide stichters inkijk in de herkomst van de uitgeverij, de manier waarop ze promotie voert, de laatste publicaties… en de volgende titels die zullen verschijnen. Clotilde Vaissaire-Agard en Alain Patez becommentariëren ook hun persoonlijk parcours en de activiteiten die ze naast uitgeverij Klog uitbouwen.
Collaboration internationale pour un benchmarking entre trois bibliothèques de santé européennes
Karen Johanne BUSET, Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet, directrice de la Bibliotek for medisin og helse, Trondheim (Norvège)
Ghislaine DECLÈVE, Université catholique de Louvain, directrice de la Bibliothèque des sciences de la santé, Bruxelles (Belgique)
Tuulevi OVASKA, Itä-Suomen Yliopisto, directrice de la KYSin tieteellinen kirjaston KUH Medical Library Kys, Kuopio (Finlande)
Internationale samenwerking is een belangrijk deel van het werk van medische bibliothecarissen en van informatieprofessionals in het algemeen. Drie Europese bibliotheken van medische en gezondheidswetenschappen zijn in 2013 met een benchmarking project begonnen. Dit project heeft tot doel de diensten die door bibliotheken aangeboden worden te vergelijken, om de deelnemers in staat te stellen van elkaar te leren en om goede praktijken te identificeren. Deze paper is een voortgangsrapport van het project, waarin ervaringen worden gerapporteerd en uitdagingen en kansen van een internationale benchmarking voor bibliotheken worden bediscussieerd. Het beschrijft in het bijzonder de samenwerking, de middelen en gereedschappen die werden benut om te communiceren, de manier waarop het project werd gedocumenteerd en de ontwikkeling van het project.
Contentcuratie voor informatieprofessionals scharrelen in de vuilbak of duurzaam hergebruik van informatie
Lourense H. DAS, Onderwijsbibliothecaris, Meles Meles SMD
Informatieprofessionals houden zich bezig met het verzamelen, bewerken, ontsluiten en ter beschikking stellen van informatie. Technologische innovaties zorgen voor een enorme toename in de hoeveelheid informatie. Informatie die in een grote diversiteit aan typen bronnen en (digitale) formaten wordt verspreid. De mogelijkheden om informatie (content) te verzamelen, te (her)gebruiken en te verspreiden is daardoor enorm toegenomen. Er is behoefte aan professionals die in staat zijn specifieke content te verzamelen en te verspreiden. Contentcuratie lijkt daarom per definitie het domein van de informatieprofessional, maar hij krijgt gezelschap van professionals uit diverse andere vakgebieden, waaronder marketeers. In dit artikel wordt ingegaan op wat contentcuratie is en welke uitdagingen dit relatief nieuwe fenomeen biedt voor de informatieprofessional.
Information et communication des services complémentaires, mais des métiers différents
Nathalie BOONEN, Documentaliste, Groupe CESI
In de tijden van digitale revolutie waarin wij leven is informeren zonder te communiceren niet meer mogelijk. In ons netwerk – het RIST – en in het vakgebied van documentalisten in het algemeen, hebben we de volgende vaststelling gedaan: steeds meer informatieprofessionals worden naar het departement communicatie gedreven, terwijl ze niet noodzakelijk over de competenties beschikken om de daaraan verbonden taken goed uit te voeren. Communiceren is een vak apart! Net zoals informeren! Bovendien moet je hiervoor ook met een aantal technologische informatie- en communicatietools weten te jongleren. Hoe kunnen de departementen documentatie- en communicatie elkaar aanvullen? Waarin verschillen ze van elkaar? Heeft een onderneming er belang bij om beide types expertise aan te wenden of moet de voorkeur gegeven worden aan een van beide? In een wereld waarin filmpjes op YouTube de klassieke referentiewerken van de troon stoten is het nuttig deze vragen te stellen om een beter begrip te krijgen van de huidige stand van zaken in ons vakgebied. Iedereen kan hier zijn of haar visie bijdragen en mogelijke oplossingen aanreiken.
Bibliothèques et ebooks le prêt numérique est désormais légal
Séverine DUSOLLIER, Professeur à Sciences Po Paris – École de droit
In zijn arrest van 10 november 2016 stelt het Hof om te beginnen vast dat er geen dwingende reden bestaat om de uitlening van digitale kopieën en immateriële voorwerpen hoe dan ook uit te sluiten van de werkingssfeer van de Richtlijn 2006/115/EG (betreffende het verhuurrecht, het uitleenrecht en bepaalde naburige rechten op het gebied van intellectuele eigendom). Deze vaststelling vindt steun in de door de richtlijn nagestreefde doelstelling, te weten dat het auteursrecht wordt aangepast aan de nieuwe economische ontwikkelingen. De auteur situeert de context van deze beslissing tussen het aanbieden van ebooks in bibliotheken en de weerstand van de uitgevers tegenover de digitale uitlening. De positie van het Hof over de digitale uitlening wordt uitgelegd en de rol van de bibliotheek als een onmisbare speler in de toegang tot boeken wordt onderstreept.
Woord vooraf
De tijd vliegt: er verstreken ondertussen vijftien maanden sinds Inforum 2015 The I&D Puzzle: new pieces to solve it doorging. Maar beter laat dan nooit. Na twee volumineuze speciaal nummers (2015/3 Audiovisueel in de spotlight gezet en 2016/2 in het kader van het Europees Jaar voor het Industrieel en Technisch Erfgoed) vindt u in dit speciaal nummer van Bladen voor Documentatie de referaten van vier van de vijf sprekers. De artikels staan tevens garant voor de meertaligheid van ABD-BVD: twee in het Nederlands, een in het Frans en een in het Engels. Op deze manier is het mogelijk om ook na de studiedag er teksten op na te slaan over wat u tijdens deze 4 juni 2015 heeft kunnen ontdekken en bijleren.
Het speciaal nummer over Inforum 2016 In information we trust!!! wordt op zijn beurt gepland in het voorjaar van 2017. We herinneren er u aan dat u de presentaties van de Infora die sinds 1996 georganiseerd werden, steeds gratis kan bekijken en downloaden vanaf de ABD-BVD website. We danken u om met meer dan 150 actief deel te hebben genomen aan Inforum 2015. We hopen dat u voor Inforum 2017 geen verstek laat gaan en in minstens dezelfde getale aanwezig zult zijn.
Laten we ook het volgende Doc’Moment niet vergeten. Op 29 september hebben we een geleid bezoek van het Mundaneum (Bergen) dat omschreven wordt als de voorloper van Google en van het elektronisch opzoeken. We krijgen er een toelichting over datavisualisatie. In november organiseren we opnieuw een Atelier met de sponsors van Inforum 2016, Ebsco en LM. We wensen iedereen een frisse start toe na de vakantie en hopen u snel weer te zien op een van onze evenementen.
Digital preservation strategy and preservation planning at the British Library
Michael DAY, Digital Preservation Manager, The British Library
British Library is de hoeder van diverse en snel groeiende verzamelingen van digitale content, van zowel born-digital als gedigitaliseerde documenten. Zijn onlangs verschenen visiedocument “Living Knowledge” bevestigt dat de bewaarfunctie van de bibliotheek primordiaal is en de core business blijft waarvan de andere doelstellingen afgeleid worden. De strategie beklemtoont de noodzaak van British Library om een bewaring op lange termijn van digitale stukken uit te werken, vooral dan wat betreft de born-digital content afkomstig uit het wettelijk depot, dit inclusief het periodiek (ten minste jaarlijks) vastleggen van het gehele Britse webdomein. Het artikel onderzoekt een deel van de activiteiten uitgevoerd door het digital preservation team in zijn streven om voor deze bewaring een capaciteitsplanning te realiseren via het focussen op de initiële bewaringseisen dit via een collectieprofilering en een programma van bestandsformaatevaluaties.
Information is not for storage, information is for action
Het wijzigende karakter van informatiebeheer in een web 2.0-kenniswerkomgeving
Filip CALLEWAERT, Verantwoordelijke Informatiebeheer, Havenbedrijf Antwerpen
In dit artikel beschrijft Filip Callewaert hoe en waarom hij met zijn team hun praktijk van informatiebeheer herontwierp in functie van nieuwe, 21ste eeuwse noden: “information is not for storage, information is for action”. Dit wordt gelinkt aan een lean framework, en staat helemaal in het licht van de creatie van waardetoevoegend kenniswerk. Webgebaseerd werken, en vooral de sociale, collaboratieve 2.0-dimensie ervan, maakt het nu mogelijk dat het eigenlijke kenniswerk als proces gefaciliteerd wordt, waar we in het verleden onze focus enkel hadden op het product van kenniswerk: afgewerkte documenten en bestanden. Het 2.0-web gooit het gesloten karakter van kenniswerk open, omdat het de conversatie als probleemoplossende techniek een fundamentele plaats geeft, en bewaart. Echter, software is nooit de oplossing; oplossingen worden altijd “ontworpen» in samenspel met de context, en liggen in se in de holistische kijk op processen, tools en mensen – met hun vaardigheden, gewoontes en culturen.
Informatie opsporen, uitgaande van een beeld
Paul NIEUWENHUYSEN, Hoogleraar, Universiteitsbibliotheek, Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Deze bijdrage geeft een kort overzicht van een lopend onderzoek en evaluatie van de methode om informatie op te sporen waarbij de gebruiker start met een beeld. Dit is een relatief nieuwe techniek waarbij een zoekvraag niet bestaat uit woorden maar uit een beeld dat is gecodeerd in een computerbestand. Verschillende tests zijn uitgevoerd. De resultaten tonen aan dat zoeken met een beeld is geëvolueerd tot een krachtige, bijkomende methode om tegemoet te komen aan informatienoden die moeilijk aan te pakken zijn met andere, meer klassieke methodes. Verschillende types van toepassingen worden beschreven.
Le chemin d’évolution du métier de la veille
Résultats d’une enquête menée lors de la journée Inforum, à Bruxelles, le 4 juin 2015
Béatrice FOENIX-RIOU, Fondatrice de BFR Consultants, auteure de l’ouvrage “Recherche éveillée sur Internet : mode d’emploi” et du site Recherche éveillée
Het door de Belgische Vereniging voor Documentatie (ABD-BVD) georganiseerde Inforum 2015 ging door onder de titel The I&D Puzzle: new pieces to solve it. Ons werd gevraagd om in te gaan op het “Attenderen op sociale netwerken: methoden, instrumenten en tips”. Om onze toelichting te documenteren werd voor die dag een ad hoc excerperingstool1 ontwikkeld om mogelijk andere instrumentaria op te sporen. Er werd vertrokken van een vragenlijst om na te gaan of de deelnemers van de studiedag sociale media gebruiken als attenderingsinstrument. Het artikel geeft een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de antwoorden. In het bijzonder wordt gekeken hoe de manier van attenderen evolueert.
SPECIAAL NUMMER
Europees Jaar voor het Industrieel en Technisch Erfgoed
Woord vooraf
Hij wijst me elk schoorsteen, pijpleiding en fabriekshal aan. Vaak in de vervoeging van de verleden tijd. In dit water stroomt geen toekomst meer voor de gewone arbeider. ” C’est fini, c’est foutu. “
“Pfff! Van die oude machines en verlaten fabrieken…”
Dat is zonder twijfel een van de gebruikelijke reacties als men het concept industriële archeologie ter sprake brengt.
De industriële periode die vanaf het einde van de 18de eeuw een groot deel van West-Europa en met name België getekend heeft, heeft grote veranderingen teweeggebracht en onze organisaties sterk beïnvloed, of zij nu sociaal, economisch, geografisch of historisch waren. Sommige sporen hebben ons landschap zelfs blijvend veranderd!
De desindustrialisatie van onze regio’s gaat nochtans gepaard met de trend om (grote) schoonmaak te houden, het lelijke op te ruimen en de kenmerken van een periode die soms weinig roemrijk was en aan dewelke dikwijls armoede, menselijk leed en sociale drama’s verbonden waren, uit te wissen. Hoewel sommige van deze sporen reeds beschermd werden, is het grootste deel van de herinneringen aan het verleden aan het verdwijnen. Gelukkig worden er vele initiatieven genomen met het doel om deze al te gemakkelijk uit te wissen sporen te beschermen.
Naar aanleiding van het Europees jaar van het industrieel en technisch erfgoed2 dat net voorbij is leek het ons interessant en waardevol om aan dit evenement een nummer van de Bladen voor Documentatie te wijden. Neen, niet met de bedoeling u “oude machines en verlaten fabrieken” te tonen maar om de rijkdom van dit documentair erfgoed in de kijker te zetten.
Inderdaad, in al de stadia van haar dynamiek heeft de industrialisatie enorme hoeveelheden documenten, informatie en archieven met zich mee gebracht… Deze “sporen” zijn talrijk, nemen zeer verschillende vormen aan en hebben zelf ook bescherming nodig. Alle stadia van de informatieketen (selectie/verzameling, bewerking, verspreiding) komen dus aan bod!
Aangezien de industriële archeologie een “interdisciplinaire methode” claimt, moesten wij de gelegenheid wel aangrijpen om de rol in de verf te zetten die wij als informatiespecialisten kunnen spelen om deze sporen van ons verleden te verzamelen, bewaren, dynamiseren en toegankelijk te maken.
Doorheen de waaier van artikelen die wij u in dit nummer aanbieden hebben wij een panorama willen oproepen dat verre van volledig is, met oude en recente initiatieven van hier en elders die de alomtegenwoordigheid van het “documentaire” industrieel erfgoed illustreren. Wij hopen dat u evenveel plezier beleeft aan het ontdekken van deze verschillende facetten van ons industrieel erfgoed als wij hadden toen wij ze voor u hier verzamelden.
“Misschien wil de mens meer dan ooit weten waar hij naartoe gaat, en moet hij daarom eerst vasstellen waar hij zich nu bevindt, en waar hij vandaan komt.”
Het thema van deze Bladen voor Documentatie kon niet behandeld worden zonder een overvloedige en significante iconografie. Om maximale ruimte te verlenen aan de vele artikelen die dit nummer vormen zijn wij echter verplicht geweest om de grootte van de begeleidende illustraties te verkleinen. Ten einde dit nadeel te compenseren en met het akkoord van de auteurs en rechthebbenden hebben wij voorzien om deze beelden in een fotogalerij te herbergen beschikbaar op het adres hieronder aangegeven.
Wij hopen dat deze oplossing u toelaat om deze beelden op een comfortabele manier te bekijken in een formaat en kleuren die de papieren uitgave ons niet toelaat.
Op twee eeuwen tijd had de maatschappij grondige veranderingen ondergaan. […] De industriële ontwikkeling lag aan de basis van een “ander” uitzicht van onze steden en landschappen. Dat ‘ander’ uitzicht materialiseert de recente groei van onze maatschappij, symboliseert twee eeuwen industriële ontwikkeling. Twee eeuwen arbeid en creativiteit van onze rechtstreekse voorouders.
Christopher BOON, Dominique J.B. VANPÉE
Iconografisch materiaal
Woord vooraf
Christopher BOON, Dominique J.B. VANPÉE
Guest Woord vooraf
Patrick MARTIN
Archives industrielles. Où se nichent-elles ?
Guido VANDERHULST, Expert en patrimoine social, portuaire et industriel
Het industrieel erfgoed of een deel ervan bewaren, vereist in de eerste plaats om zoveel mogelijk informatie te verzamelen om de tijdsgeest te kunnen weergeven. De auteur geeft een beknopt overzicht van de uitgebreidheid aan informatiebronnen: het raadplegen van de overheid en van officiële instanties waarmee de vennootschap in contact was, de kadastrale plannen, het identificeren van bedrijfsarchieven en zakelijke correspondentie, een afstap ter plaatse, het opnemen van getuigenissen en een buurtonderzoek zijn enkele mogelijkheden om de analyse aan te vatten.
Les archives des houillères et le Centre Liégeois d’Archives et de Documentation de l’Industrie Charbonnière (CLADIC) de Blegny-Mine
Bruno GUIDOLIN, Bibliothécaire-documentaliste, Blegny-Mine asbl – Province de Liège – CLADIC
Na een kort overzicht van de documentatiecentra en de archieven over de kolenindustrie in de regio Luik, gaat dit artikel in op de uitbouw van CLADIC (Centre de documentation et d’archives de Blegny-Mine) en omschrijft de bronnen die ze ter beschikking stelt aan haar gebruikers. Vervolgens analyseert het de archieven van de Société anonyme des Charbonnages d’Argenteau en tracht door concrete voorbeelden het belang aan te tonen van de site van Blegny-Mine, sinds 2012 met nog drie andere mijnsites geregistreerd op de lijst van Werelderfgoed.
Sur les traces des ouvriers mineurs : carnets, livrets et cartons-comptes
Camille VANBERSY, Responsable scientifique, SAICOM (Sauvegarde des Archives industrielles du Couchant de Mons)
SAICOM (Sauvegarde des Archives industrielles du Couchant de Mons) is een privaat archief in het leven geroepen om de industriële en mijnbouwarchieven van het bekken van Couchant de Mons (de regio Mons-Borinage), van het Centrum en van Charleroi te behouden. Het heeft een uitgebreide collectie die de geschiedenis van deze bekkens doet begrijpen. Binnen dit archief vormen de mijnwerkersboekjes en de rekenkaarten een belangrijk onderdeel die toelaat om de loopbaan van de werknemers te traceren. Na het opsporen van de herkomst en de geschiedenis van de verschillende bronnen, gebruikt de auteur ze voor zowel economisch als sociaal en genealogisch onderzoek.
Een leven lang documenteren. Max Broes en de triage-lavoir van Péronnes-lez-Binche
Rob BELEMANS, Stafmedewerker immaterieel erfgoed, Faro – Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed
Meer dan 60.000 bladzijden documentatie over één onderwerp, rijk geïllustreerd, verwijzend naar duizenden gedrukte bronnen en zestalig ontsloten: als resultaat van het decennialange vrijwilligerswerk van één persoon kan dat tellen. Max Broes werkte meer dan 50 jaar aan zijn “molenuniversum”: een geheel van meer dan 300 ordners vol informatie over onderwerpen die iets te maken hebben met een van de duizenden soorten pre-industriële “molens”, hun gebruikswijze en hun productieresultaten. Het begrip “molen” is daarbij op zijn breedst geïnterpreteerd: elke energieomvormer die via beweging en aangedreven door wind, water, menselijke of dierlijke kracht een transitieproces doorvoert, is voor Broes een molen. Wie het verbazende resultaat van zijn titanenwerk wil raadplegen, kan voortaan in het Museum voor de Oudere Technieken (MOT) in Grimbergen terecht.
La carte postale, un support iconographique essentiel pour les historiens des techniques de la “belle époque”. À manipuler toutefois avec précaution
Pierre-Christian GUIOLLARD, Docteur en Histoire des Sciences et des Techniques – Chercheur associé au CRESAT, Université de Mulhouse Colmar
Het woord prentbriefkaart wordt meestal geassocieerd met vakantie, reizen, vrije tijd ; weinigen zullen een verband trekken met de woorden mijn, fabriek, werk. En toch is het zo dat het in het begin van de twintigste eeuw vaak industriële sites, arbeiders en mijnwerkers waren die gekozen werden om prentbriefkaarten te sieren. Een eeuw later hebben deze documenten de waarde gekregen van beeldarchief dat ten zeerste op prijs gesteld wordt door historici die de industriële geschiedenis van het begin van de twintigste eeuw bestuderen. In dit artikel proberen we de voorliefde van onze voorouders voor prentbriefkaarten uit te leggen en trachten we een begrip te krijgen van het buitengewoon succes en van de populariteit die de geïllustreerde bristolkaarten tussen 1900 en 1920 ten dele viel en waardoor ze als een eerste modern “sociaal netwerk” beschouwd kunnen worden. We zullen ook de gelaagdheid zien waarmee deze familiale of vriendschappelijke berichten, haastig neergekrabbeld of zorgvuldig uitgeschreven, geïnterpreteerd kunnen worden. Zo ontdekken we de onvermoede rijkdom van de interactie tussen de afbeelding van een industriële site op de kaart, het commentaar van de afzender, en in sommige gevallen, de relatie met de actualiteit van de belle époque.
Interviews with contemporary witnesses to document collections of historical objects. Guidelines for the staff of collection institutions and museums
Tanya KARRER, Head of constoria Karrer – communication agency for history and stories
Historische collecties en voorwerpen te wijten aan het technisch en industrieel erfgoed met hun relatief recente historiek zijn vooral geschikt om gedocumenteerd te worden door Contemporary Witnesses’ Interviews. De huidige stap voor stap-gids beschrijft hoe een interview om objecten of complete collecties te documenteren wordt voorbereid, gevoerd en bewerkt. Als toemaat worden de wettelijke/legale situatie en voorbeelden uit de auteurspraktijk gereviewd. Door Contemporary Witnesses’ Interviews kunnen museum- en collectiemedewerkers waardevolle documentatie opbouwen van voorwerpen en collecties, die gekarakteriseerd is door de volgende zeven criteria: voorzien van toegankelijke informatie, juridische zekerheid, kennis over de functies en materialiteit van een object, mag dienen als basis voor primair onderzoek, kan het collectieproject rechtvaardigen, voorziet waardering en selectiecriteria, dient voor identiteitscreatie en nieuwe perspectieven en laat daarom de aantrekkelijkheid en waarde van de objecten en de gehele collectie toenemen.
Le don de mémoire, une collecte participative. L’exemple de la mémoire industrielle
Julie CROQUET, Responsable de la Maison de la Mémoire, Écomusée PAYSALP
Het eco-museum PAYSALP, een vereniging gelokaliseerd in de Franse Alpen, heeft met de steun van een twintigtal gemeenten het initiatief genomen om een traject uit te werken om voor iedereen de kennis van zijn leefruimte te verruimen. Deze “schenking van geheugen”” (mondeling en schriftelijk) laat de bewoners toe om onder verschillende vormen te participeren: als verzamelaar, medewerker, informant, vereniging, getuig, politicus, zelfs als kind kan men een inbreng doen. De verzamelde documenten worden gescand en medegedeeld via de online database “Mémoire Alpine”, en verrijken het cultureel project van het museum en van de ganse regio. Onder de verschillende aangesneden onderwerpen, verkreeg het industriële geheugen in 2015 een bijzondere plek; een recent erfgoed doch bedreigd met het risico om te verdwijnen, vooral bijzonder naar de manier van conserveren en valoriseren, is de kennis ervan volledig legitiem naar de toe-eigening van hun land door de bewoners.
Les sons du travail. Une mémoire oubliée à préserver Projet européen “Work with sounds”
Pascal MAJÉRUS, Conservateur du Musée de La Fonderie
Gaëlle COURTOIS, Responsable son du projet Work With Sounds à La Fonderie
Gedurende twee jaar heeft La Fonderie, het Brussels museum over industrie en arbeid, gewerkt aan een uitgebreid Europees project over geluiden op het werk, “Work With Sounds”. Lawaai dat vaak hinderlijk is, behouden en bestuderen lijkt paradoxaal. Maar net als het industrieel erfgoed dreigt het te verdwijnen, terwijl geluiden net deel uitmaken van het historische en sociale erfgoed. Het bewaren van het verleden, wat een van de essentiële taken van musea is, krijgt hier een bijzondere waardering. Het conserveren van geluiden, de studie en het documenteren ervan zijn beschikbaar en toegankelijk in een online databank.
De virtuele collectie van MIWE/SIWE in Erfgoedplus
Jan DE COCK, Erfgoeddepotconsulent bij de Provincie Vlaams-Brabant
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie
De MIWE-collectie (Museum Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed) van een vereniging in vereffening, SIWE (Steunpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed), is op het ogenblik virtueel daar ze nu andere eigenaars heeft en op andere plaatsen deel is gaan uitmaken van collecties en het industrieel, technisch en wetenschappelijk erfgoed. Maar als geheel is ze digitaal terug te vinden via foto’s en beschrijvingen van de objecten op de website van SIWE en daarnaast op Erfgoedplus en Europeana.
Preserving a major oilfield on the Norwegian Continental Shelf – Statfjord
Finn H. SANDBERG, Manager of the Documentation and Research unit, Norwegian Petroleum Museum
Kristin Ø. GJERDE, 1st. Curator and senior researcher, Norwegian Petroleum Museum
Sinds 1971 zijn koolwaterstoffen geproduceerd van diep onder het Noors continentaal plat (NCS). Om het “zwarte goud” te ontvangen en verwerken werden enorme structuren gebouwd, vervoerd en geïnstalleerd op de zeebodem in waterdiepten variërend tussen 60 en 1000 meter. In maart 2000 – wanneer de plannen voor het verlaten ervan werden geïntroduceerd – stuurde het Noorse directoraat voor cultureel erfgoed (NDCH) een brief naar verscheidene musea met interesses gerelateerd aan de offshore activiteiten. Het NDCH stelde een uitdaging: “Wat niet kan bewaard blijven, dient gedocumenteerd te worden”. Dit artikel beschrijft hoe het Noors Petroleummuseum (NPM) deze uitdaging oploste in verschillende industriële erfgoeddocumentatieprojecten. “Industrieel erfgoed Statfjord” is het derde in de rij van de nu reeds vijf grote documentatieprojecten. Het Statfjord veld is nog steeds een van de ruimst producerende velden op het Noors continentaal plat en is vooral de focus in dit artikel. Het artikel legt ook de belangrijke samenwerking uit tussen het NPM en de Nationale archieven en de Nationale bibliotheek in Noorwegen.
Les missions photographiques du Musée de la Photographie à Charleroi. Comment anticiper l’histoire
Julien LIBERT, Collaborateur Scientifique, Musée de la Photographie à Charleroi
Sinds haar oprichting verzamelt het Musée de la Photographie industriële foto’s uit het gewest en uit de wereld. Deze vormen verscheiden historische bronnen. Sterker nog, tussen het seriële aspect en het sociale aspect, kunnen industriële foto’s formeel verschillend zijn en een bijzonder interessant licht werpen, ook als de industrie niet het hoofdonderwerp is. In dit perspectief anticiperen de vijf fotografische opdrachten van het Musée de la Photographie op de geschiedenis door het aanleveren van belangrijke historische bronnen ter staving van de transformatie van een stad onder een industrieel verval van decennia.
De websites van VVIA & SIWE archiveren in het wettelijk depot? Omzien naar het heden…
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie
Aan de hand van de websites van twee Vlaamse industriële erfgoedverenigingen wordt nagedacht over het belang dat een wettelijk depot voor websites aan de Koninklijke Bibliotheek in België kan hebben in een vloeibare, virtuele en digitale wereld.
Enjeux pratiques et éthiques de la conservation des œuvres à composantes technologiques
Emanuel LORRAIN, Chercheur/consultant en préservation du patrimoine audiovisuel et numérique, PACKED vzw – Expertisecentrum Digitaal Erfgoed
De geplande veroudering i.e. het bewust sneller stuk laten gaan van producten waarvoor geen reserveonderdelen of hersteldiensten meer beschikbaar zijn, vormt een uitdaging voor hedendaagse kunstcollecties. De snelheid waarmee verschillende modellen, formaten en standaarden elkaar opvolgen, bedreigt op termijn de toegang tot die groep hedendaagse werken waarvoor de benodigde apparatuur verouderd is en stuk raakt. De kwetsbaarheid van deze werken en de verschillende gedaantes die ze doorheen hun leven aannemen, verstoren de traditionele manier van bewaren in musea. Ze dwingen musea om hun werkwijze te veranderen en specifieke maatregelen uit te werken voor zowel praktische als ethische uitdagingen.
Ephemera. A window on the quotidian
Diane DEBLOIS, Editor, publications of The Ephemera Society of America Inc.
Dit artikel beschrijft het concept van efemera als onderdeel van een collectie, met aandacht voor elke interpretatie van het woord en voor elk formaat. Enkele verdedigers van het eerste uur worden voorgesteld, alsook een aantal belangrijke institutionele collecties en privéverzamelingen. Het artikel behandelt de problemen die het catalogiseren en bewaren van dergelijk materiaal stelt en wil, meer in het algemeen, uitleggen waarom het verzamelen en tentoonstellen van efemera cultureel belang heeft gekregen.
Sur les traces de l’éphémère Centre d’Archéologie Industrielle…
Christopher BOON, Bibliothécaire-documentaliste, “simple curieux” d’archéologie industrielle
In het licht van het onderzoek van enkele “sporen”, nagelaten in verschillende geschriften, probeert dit artikel de factoren te achterhalen die hebben geleid tot de oprichting van het Centrum voor Industriële Archeologie, binnen de Koninklijke Bibliotheek van België, dat een snelle opgang kende maar even snel uit het Belgisch wetenschappelijk landschap verdween.
Het Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis (CBG) aan de Universiteit Antwerpen (UA) en industrieel erfgoed
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie
Het aan de Universiteit Antwerpen (UA) verbonden Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis (CBG) heeft vanuit zijn doelstelling delen van het industrieel erfgoed voor de toekomst vastgelegd via een werking rond bedrijfsarchieven, een documentatiecentrum en het bestuderen van industriële relicten. Hier wordt deze werking van 1971 tot heden belicht.
Le centre de documentation de La Fonderie. Sa naissance, son développement, sa situation aujourd’hui
Fabienne DE SADELEER, Bibliothécaire, La Fonderie
Anno 1986 hield de vzw “La Fonderie. Histoire Ouvrière et Populaire. Musée d’Histoire sociale et Industrielle de la Région bruxelloise” een tentoonstelling met als titel “Bruxelles, un canal, des usines et des hommes” in de Tour et Taxis gebouwen. Deze had als onderwerp de thema’s die deze vzw op latere tijd wil aansnijden: de geschiedenis van het kanaal, de ruggegraat van het Brusselse industriële leven: mannen en vrouwen aan het werk en hun arbeidersverenigingen alsook hun levenswijze en waar ze leefden. Dankzij deze documenten die als voorbereiding dienden en de verkregen fondsen werd een documentatiecentrum opgericht. Dit centrum, in den beginne van bescheiden komaf, groeide stelselmatig aan met de uitbreiding van de research van « La Fonderie ». De auteur laat de lezer kennismaken met deze geschiedenis vanaf 1983 tot en met vandaag.
MIAT FACTory. De evolutie van bibliotheek naar kenniscentrum
Parsival DELRUE en Brigitte DE MEYER, Kenniscentrum MIAT FACTory en museumbibliotheek – MIAT
Het MIAT is het Museum over Industrie, Arbeid en Textiel in Gent. Deze bijdrage schetst de ontstaansgeschiedenis en evolutie van de museumbibliotheek van het MIAT. In 2014 is MIAT FACTory in het leven geroepen, het kenniscentrum van het MIAT. De uitvalsbasis van het kenniscentrum is de bibliotheek. De bibliotheek krijgt zo weer een zichtbare plaats in het museum en overschrijdt de traditionele bibliotheekwerking. MIAT FACTory is een project in evolutie. Deze bijdrage geeft een stand van zaken en focust op de ambities naar de toekomst toe.
La reconversion d’anciens bâtiments industriels et commerciaux aux fins d’hébergement de bibliothèques, de centres d’archives ou de documentation. Quelques réalisations en Wallonie et à Bruxelles
Christopher BOON, Bibliothécaire-documentaliste, Administrateur Association Belge de Documentation (ABD-BVD asbl)
Oude gebouwen met een industrieel verleden kunnen van de afbraak gered worden wanneer het mogelijk is hen een nieuwe bestemming te geven. Dit artikel schetst enkele projecten in Wallonië en Brussel, waar bibliotheken, archieven en documentatiecentra onderdak vonden op deze locaties die zo een tweede leven kregen.
De herbestemming van oude industriële gebouwen als nieuw onderkomen voor archieven, bibliotheken en documentatiecentra in Vlaanderen en de Brusselse regio
Patrick VIAENE, Docent Universiteit Antwerpen (Faculteit Ontwerpwetenschappen, Monumenten- en Landschapszorg) en Hogeschool Gent (School of Arts), Bestuurder van TICCIH (The International Committee for the Conservation of Industrial Heritage)
Fabrieken, werkplaatsen en loodsen vormen een deel van het industrieel erfgoed. Dit erfgoed is niet alleen waardevol omwille van onder meer zijn historische, sociale, technologische en architecturale waarde. Deze gebouwen kunnen in de meeste gevallen – door hun gunstige ligging in de bebouwde omgeving, door (en) hun ruimtelijke en constructieve eigenschappen, enz. – relatief gemakkelijk hergebruikt worden voor een grote waaier van nieuwe bestemmingen zoals wonen, werken, sport en cultuur. Deze bijdrage gaat in op één aspect van deze praktijk, namelijk op het hergebruik van industrieel erfgoed ten bate van bibliotheken, archieven en documentatiecentra. De concrete realisaties op dit gebied in Vlaanderen en Brussel lopen sterk uiteen, een gevolg van zowel de thematiek, de schaal van de bibliotheek- en archiefcollecties, als van de configuratie en omvang van de herbestemde industriële gebouwen, van de financiële mogelijkheden. Een gemeenschappelijk kenmerk is het streven naar duurzaam hergebruik vanwege de diverse initiatiefnemers actoren, in het bijzonder van de overheid.
Au pied des hauts-fourneaux, un Learning Centre. Reconversion du noyau de l’activité sidérurgique au cœur de la vie universitaire
Marie-Pierre PAUSCH, Responsable du service des bibliothèques, Université du Luxembourg – Campus Limpertsberg
Julie WILLEMS, Responsable des services aux usagers, Université du Luxembourg – Campus Belval
In het begin van de 21ste eeuw leidde de reconversie van de site van de vroegere staalfabriek van Esch-Belval in het Groothertogdom Luxemburg tot een centralisatie van de verschillende faculteiten van de Université du Luxembourg tot dan verspreid over verschillende campussen. Dit artikel gaat in op:
– het herschikken van het vroegere fabrieksgebouw Möllerei tot een Learning Centre met een voorziene opening in 2018 en
– het BiblioLab, een ruimte bedoeld om het academisch personeel en de studenten te ondersteunen en gelokaliseerd op de Belval site, opgezet als een laboratorium om concepten en faciliteiten voor het Learning Centre te testen.
De kennisbank van ETWIE. Een digitale bron van informatie over industrieel, technisch en wetenschappelijk erfgoed in Vlaanderen en Brussel
Tijl VEREENOOGHE en Joeri JANUARIUS, Coördinatoren, ETWIE vzw
Sinds 2013 bouwt ETWIE vzw een digitale kennisbank uit met informatie over technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed in Vlaanderen. Een belangrijk onderdeel van dit platform is een uitgebreide bibliografie, die in samenwerking met het MIAT in Gent wordt bijgehouden. Door het delen en verbinden van kennis biedt dit nieuwe werkinstrument heel wat mogelijkheden.
De Who is Who van SIWE. Een actorenlijst van het Vlaamse industrieel en wetenschappelijk erfgoed
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie
De Who is Who van het Steunpunt voor Industrieel en Wetenschappelijk Erfgoed (SIWE) was eigenlijk een gedeeltelijke voorganger van het actorengedeelte binnen de huidige Kennisbank van het Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed (ETWIE).
Unieke bibliografie industriële archeologie & industrieel erfgoed in België. Een terugblik op een bibliografisch werkinstrument
Dominique J.B. VANPÉE, Lid van het Publicatiecomité van de Bladen voor Documentatie
Aan de hand van e-mails met de betrokkenen van destijds en teruggevonden elementen op het internet wordt teruggeblikt op de geschiedenis van de Bibliografie industriële archeologie & industrieel erfgoed in België.
Les ressources de l’histoire industrielle au service de la dépollution des sols wallons
Arnaud PÉTERS, Chercheur, Centre d’Histoire des Sciences et des Techniques (ULg)
Het Centre d’Histoire des Sciences et des Techniques (CHST) is een documentatie- en onderzoekscentrum dat in 1987 gecreëerd werd aan de Université de Liège door Prof. Robert Halleux. Als documentatiecentrum heeft het CHST een belangrijke collectie in het veld van de industriële geschiedenis ter bewaring bij elkaar gebracht. De bibliotheek van het CHST is vandaag een referentie geworden voor het onderzoek in de bedrijfsgeschiedenis, techniekgeschiedenis, sociaaleconomische geschiedenis en milieugeschiedenis. In een context waarin de nood aan historische informatie zich liet voelen, hebben de onderzoekers van het CHST (geschiedkundigen, archeologen, geografen) met deze collecties ook onderzoeksmethodes kunnen ontwikkelen die eigen zijn aan het bestuderen van in onbruik geraakte industriële sites. Deze bijdrage geeft hier een beschrijving van en gaat dieper in op heuristieke vraagstukken. Zij licht het gebruik van vaak weinig bekende bronnen toe in de specifieke context van bodemreiniging.
Herbestemming van de historische collectie Agfa-Gevaert
Patrick VAN DEN NIEUWENHOF, Zelfstandig erfgoedconsulent
De historische collectie van Agfa-Gevaert weerspiegelt zeer goed de sociale, economische en technische rol en impact die de firma heeft gehad op lokaal, regionaal, landelijk en internationaal niveau. Fototoestellen, verpakkingen, archieven, foto’s… van en over de firma werden verzameld en beheerd door oud werknemers. Dit resulteerde in een mooi geordend en toegankelijk archief. Agfa besloot vorig jaar om de bewaarplaats, Het Varenthof in Mortsel, te sluiten en te verkopen. De provincie Antwerpen en het Fotomuseum nemen momenteel de verantwoordelijkheid op zich om deze unieke collectie een goede huisvesting te geven. Dit artikel brengt verslag uit van de eerste stappen die gezet werden.
À la recherche des Forges de Clabecq
Madeleine JACQUEMIN, Archiviste, PhD, chef de travaux aux Archives générales du Royaume (AGR)
Het Algemeen Rijksarchief omvat hoofdzakelijk publieke archieven maar eveneens private waaronder bedrijfsarchieven. De auteur die in het Rijksarchief werkt, draagt twee professionele petjes, dat van historicus en dat van archivaris. Zij werkte een inventaris uit van de 300 lopende meter aan bedrijfsarchief van de NV Forges de Clabecq en schreef aan de hand van alle beschikbare bronnen een monografie over Forges de Clabecq met als rode draad de ontwikkeling van het bedrijf vanaf het einde van de 18de eeuw tot aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Het artikel gaat in op de verschillende stadia van haar werk, haar gesprekken, haar ontdekkingen en verrassingen en haar verwezenlijkingen.
De (on)zin van het bewaren van curatele archieven en bedrijfsbibliotheken. De casus Boelwerf
Johan DAMBRUYNE, Rijksarchivaris en diensthoofd van het Rijksarchief Antwerpen-Beveren
In tegenstelling tot het eigenlijke bedrijfsarchief van Boelwerf werden het curatele archief en de bedrijfsbibliotheek van de voormalige scheepswerf te Temse nog weinig of niet in de spotlights geplaatst. Daarom willen we met onderhavige bijdrage aandacht vragen voor deze minder bekende aspecten van het Boelwerferfgoed. Het voorbeeld van de Boelwerf wordt aangegrepen om enkele uitspraken te doen over de (on)zin van het permanent bijhouden, integreren en ontsluiten van curatele archieven en gespecialiseerde bibliotheken. In het artikel wordt gepleit voor het aannemen van een kritische houding, voor het consequent toepassen van macro- en microselectie (gebaseerd op objectieve criteria), en voor het ondernemen van weloverwogen acties die recht evenredig zijn met de intrinsieke waarde – maatschappelijke en historische relevantie – én complementaire waarde van de betreffende bestanden en collecties.
Les archives Boël à La Louvière. Un salutaire concours de circonstances
Thierry DELPLANCQ, Archiviste de la Ville et du CPAS de La Louvière
Het behoud van het industrieel archief van La Louvière is het voorwerp van een bijzondere aandacht om o.a. redenen van een alliantie tot stand gebracht tussen de verschillende lokale wetenschappelijke instituten. De stadsarchieven en die van het OCMW van La Louvière zijn allebei betrokken in dit programma en bewaren in hun lokalen een fonds dat de verzameling vertegenwoordigt van verschillende ondernemingen die op de één of de andere manier verbonden waren aan de vroegere staalfabrieken Boël. Dankzij een gunstige combinatie van omstandigheden en verrijkt door fotografische campagnes werd het opzetten van het fonds Boël mogelijk gemaakt dankzij de proactiviteit van de archiefdienst en de essentiële implicatie van de personeelsleden.
Over collectie-inventarisatie en beheer Rupelstreek industrieel erfgoed. Van Colibri tot een episode uit het bedrijfsarchief Verstrepen door Booms missionaris Louis Verstrepen
Patrick VAN DEN NIEUWENHOF, Zelfstandig erfgoedconsulent
Het project Collectie-Inventarisatie en Beheer Rupelstreek Industrieel erfgoed of kort Colibri werd tussen 2007 en 2009 in opdracht van de provincie Antwerpen uitgevoerd. Het doel was een stand van zaken op te maken met betrekking tot de erfgoedcollecties in de Rupelstreek (Rumst, Boom, Niel, Hemiksem, Schelle). Een verkorte weergave van deze studie is terug te vinden in dit artikel met bijzondere aandacht voor het bedrijfs- en familiearchief Verstrepen.
Comment préserver la mémoire du patrimoine industriel et transmettre aux nouvelles générations la fierté des hommes qui y ont travaillé
Franck DEPAIFVE, Coordinateur général, MÉTA-MORPHOSIS asbl
De vereniging Méta-Morphosis heeft zich het vrijwaren van de geheugen van plaatsen en het behoud van de fierheid van de mens tot doel gesteld door het gebruik van plurimedia instrumenten. Zij betracht het grote publiek te sensibiliseren voor het industriële patrimonium alsook door het verzamelen van kleine verhalen die de industrie groot maakten.
Sauvegarde du patrimoine industriel. Le spécialiste de l’I&D au service de la mémoire de l’industrie?
Christopher BOON, Documentaliste juridique, Administrateur Association Belge de Documentation (ABD-BVD)
Dit artikel bestudeert het documentaire aspect eigen aan het industriële erfgoed met als invalshoeken hoeveelheid en verscheidenheid van de geproduceerde documenten, dit door inzet en uitdaging te vermelden waarmee dit documentatie patrimonium geconfronteerd wordt. In een tweede tijd zal men interesse betonen op de manier waarop de I&D (Informatie & Documentatie) zich kan inwerken en haar know-how aanbrengen in deze materie.
Documentatie en industrieel erfgoed. Uitgeleide
Dominique J.B. VANPÉE, Informatiedeskundige, bibliothecaris-documentalist geïnteresseerde in industrieel, wetenschappelijk en technisch erfgoed
Hoewel de begrippen “documentatie” en “industriële archeologie” of “industrieel erfgoed” niet vanzelfsprekend zijn, stellen ook dingen zoals de periodisering en de georganiseerde structuren waarbinnen dit landschap zich afspeelt bepaalde problemen. In dit artikel wordt aan de hand van bibliografische referenties historiografisch werk geleverd en ingegaan op soms verwaarloosde of trending deelaspecten van dit erfgoed.
Woord vooraf
Op 19 februari namen we afscheid van een denker die zijn stempel gedrukt heeft op onze tijd, Umberto Eco. Behalve semioticus, mediëvist en literatuurwetenschapper was hij ook een man van engagement voor onze samenleving.
In ons land is Umberto Eco vooral bekend bij het grote publiek als schrijver. William van Baskerville, een van de hoofdpersonages uit De naam van de roos, maakt inmiddels deel uit van het collectief geheugen. De franciscaner monnik wil doordringen tot het hart van een als doolhof opgevatte bibliotheek, om kennis te nemen van een boek dat daar verborgen ligt. Zodoende belichaamt hij niet enkel de rationaliteit, maar ook de idee dat wetenschap gedeeld moet worden, in plaats van opgesloten te blijven binnen de instellingen die de bewaring van kennis tot doel hebben.
Ook buiten zijn literair werk heeft Umberto Eco aangetoond dat het uitoefenen van de kritische zin soms om actie vraagt. Zo maakte hij een einde aan zijn jarenlange samenwerking met uitgeverij Bompiani, waarvan hij zelfs codirecteur was tussen 1959 en 1975, nadat deze in 2015 opgekocht werd door de Mondadori-groep die in handen is van Berlusconi. Samen met andere auteurs, zoals Tahar Ben Jelloun, Sandro Veronesi en Hanif Kureishi voegt hij zich bij uitgeefster Elisabetta Sgarbi, die de nieuwe onafhankelijke uitgeverij « La nave di Teseo » opricht, waarbij hij ook financieel zijn bijdrage levert.
De eerste titel die « La nave di Teseo » publiceert is Umberto Eco’s Pape Satàn Aleppe. Dit postuum boek leest als een aanklacht tegen een een maatschappij waarin het denken in de ban is van de waan van de dag. Hoe streng dit oordeel ook mag klinken, het verschijnen van het boek bij een nieuwe uitgeverij toont tegelijkertijd aan dat er altijd mensen te vinden zijn die het heft in handen willen nemen. Volgens de laatste berichten zou de Italiaanse mededingingsautoriteit de overname van Bompiani door Mondadori vernietigen. Sgarbi droomt er al van Bompiani over te kopen. Opnieuw gloort er hoop aan de horizon. Er bestaat nog zoiets als de onafhankelijkheid van informatie.
Sara DECOSTER
Les 5 défis actuels et futurs du métier de documentaliste
Jean-Philippe ACCART, Ecole hôtelière de Lausanne, directeur de bibliothèque
Ter gelegenheid van het verschijnen van de vierde editie van het boek “Métier de documentaliste” bij de Parijse uitgeverij Cercle de la Librairie, behandelt dit artikel een aantal punten die essentieel blijken voor de ontwikkeling en toekomst van het beroep van documentalist. Dit beroep, dat vaak niet, of niet op de juiste manier, erkend wordt, staat voor openheid naar het publiek, onthaal en dienstverlening en blijft nauw verbonden met waarden van het uitwisselen en delen van kennis. Om de toekomst van het beroep te verzekeren, moet het nog beter ingebed worden in het sociaal leven en binnen organisaties: door transversale projecten in de hand de nemen en te runnen, door zich de sociale netwerken eigen te maken, door een vernieuwende service uit te bouwen. In dat opzicht is het belangrijk een aantal nauw gelinkte begrippen in aanmerking te nemen, zoals o.m. het beheer van gegevens, samenwerking, bemiddeling, evaluatie en opleiding.
Datamigratie en meertalig beheer : De taaluitdaging van het Brussels Gewest toegepast in een documentatiecentrum
Dimitri PIRAUX, Specialist in PMB – datamigratie
Stephanie WOLBEEK, Verantwoordelijke van de dienst Brudoc
Terugkoppeling over het project geleid door de dienst Brudoc van het Centrum voor Maatschappelijke Documentatie en Coördinatie rond de fusie van twee eentalige geïntegreerde bibliotheeksystemen naar één tweetalig systeem onder PMB. Met welke elementen moet er rekening gehouden worden om een dergelijk project tot een goed einde te brengen? Hoe ga je te werk? Met wie? Welke goede praktijken moeten voor, tijdens en na de datamigratie worden toegepast? Wat is de impact op de courante taken? Wat is de meerwaarde op het vlak van zoekresultaten, indexeren, catalogiseren, beheer. Dit artikel gaat dieper in op een project dat het beroepsleven radicaal verandert.
Management de l’information stratégique : Une approche centrée projet
Franck BULINGE, Maître de conférences, Docteur en sciences de l’information et de la communication, Université de Toulon
De methode die in dit artikel voorgesteld wordt beschouwt het verzamelen en exploiteren van strategische informatie als een dynamisch proces dat het geheel van het project van monitoring omvat. Het doel is om informatieproblemen op te lossen in het kader van een project. In deze methode wordt rekening gehouden met de wederzijdse afhankelijkheid van de actoren en met de technieken voor strategische monitoring. De projectgerichte aanpak laat toe om het overzicht te bewaren en real time monitoring uit te voeren. Op die manier wordt ook het principe van sociotechnisch management van informatie binnen de organisatie geïntroduceerd.
Pour l’amour du RIST : Le Réseau des documentalistes spécialisés en santé au travail
Nathalie BOONEN, Documentaliste en santé au travail, CESI asbl
Informatie is tegenwoordig voor iedereen beschikbaar. Het beroep van documentalist wordt verscheidener en intenser, waarbij professionals genoopt zijn hun kennis uit te breiden, zowel op technisch vlak als wat informatica betreft. Door te functioneren in netwerken kunnen documentatiecentra gemakkelijker samenwerken. Er komt ruimte voor uitwisseling, de professionele banden worden aangehaald, er ontstaan nieuwe projecten, de kwaliteit van de attendering verbetert, terwijl de zichtbaarheid gewaarborgd blijft en de competenties en knowhow van documentalisten in de verf gezet worden. Een voorbeeld is dat van de Services Externes de Prévention et de Protection au Travail, met documentalisten die gespecialiseerd zijn in gezondheid op het werk, het RIST.
Woord vooraf
Literatuur kan ons belangrijke lessen leren, zo ook romans waarvan de intrige gaat over boeken. Die oefenen logischerwijs een bijzondere aantrekkingskracht uit op mensen met ons beroep, maar kunnen hen ook stimuleren in hun werk. Umberto Eco’s De naam van de roos is één van de beroemdste voorbeelden, maar daarnaast kunnen we ook tal van andere werken citeren, zoals De droom van Scipio van Iain Pears, Samarkand van Amin Maalouf of Het saffieren boek van Gilbert Sinoué…
Dit blijven natuurlijk romans, dus de scenario’s over boeken zijn soms hartverscheurend voor mensen zoals wij (vergiftigde manuscripten, hele bibliotheken die verteerd worden door het vuur, enz.), maar vaak rijken de auteurs ook thema’s aan die uiteindelijk vrij bemoedigend zijn. Zo is er de onweerstaanbare behoefte van de mens om het cultureel patrimonium te bewaren en door te geven aan volgende generaties. Een andere keer, wanneer de plot draait om nauwelijks leesbare volumes vol abracadabra, die uiteindelijk hun geheim prijsgeven, gaat het om de overtuiging dat de vooruitgang van wetenschappelijke methodes kan leiden tot een beter begrip van de kennis uit de Oudheid.
De boodschap van deze schrijvers is ook van toepassing op de onderwerpen die steeds vaker behandeld worden in de pagina’s van Bladen voor documentatie: ze symboliseren een welbekende bijzonderheid van ons beroep, dat traditie en de wil om kennis over te brengen mengt met een voortdurende interesse voor technologieën waardoor ons vakgebied zich verder kan ontwikkelen.
Dit is nog maar eens het geval voor de artikels in dit eerste nummer van 2015: het nummer dat u gaat lezen voert ons terug in de tijd, want het schetst het parcours van een bibliothecaris die hardnekkig een cultureel patrimonium wil bewaren en het gaat trouwens in op de rol van de archieven van de steden Gent in de 19de of Leuven in de eerste helft van de 20ste eeuw. Tegelijk staat dit nummer ook stevig in het heden, met een overzicht van de intussen vertrouwde programma’s waardoor alle onderzoekers snel hun bibliografie kunnen opstellen. Het geeft ten slotte een beeld van de evoluties die zullen plaatsvinden in de bibliotheek (zoals die op sommige plaatsen al bestaat) en van de diensten die spoedig tot de gewoonten van bibliothecarissen zullen behoren. Dergelijke studieruimtes ontwikkelen meer en meer bijkomende kunde om te beantwoorden aan de vernieuwde verwachtingen van hun gebruikers.
Zoals zo vaak schommelen we tussen oude gebruiken en resoluut modern handelen. Beiden tonen het belang (en de charme) van ons beroep.
Philippe Mottet
Transition d’une bibliothèque vers un “learning centre”
Julien VAN BORM, Bibliothécaire en chef honoraire, Université d’Anvers
Bibliotheken moeten zich aanpassen aan de nieuwe realiteit met een overvloed van elektronische informatie die 24/7 beschikbaar is en met een meer gevarieerd en veeleisend cliënteel. De transformatie van bibliotheken naar leercentra is een antwoord op die nieuwe uitdagingen, maar niet het enige. Dit artikel geeft aan welke elementen belangrijk zijn voor een leercentrum: brede serviceverlening, effectief en reactief, een ruimte waar de klemtoon niet meer ligt op de collectie maar wel op de klanten en een integratie in de onderwijsprocessen en in het onderzoek althans voor de instellingen die (ook) aan onderzoek doen. Voorbeelden van de oprichting c.q. omvorming van bibliotheken naar leercentra uit de omliggende landen en realisaties of concrete plannen daartoe in België tonen aan dat leercentra een rol kunnen spelen in de herwaardering van onze wetenschappelijke bibliotheken. Zij moeten hun bestaan voortdurend bewijzen door het creëren van een meerwaarde.
André Canonne : un bibliologue oublié ?
Benoît COLLET, Bachelier en bibliothéconomie et documentation, Haute École de Namur-Liège-Luxembourg (Hénallux)
André Canonne (1937-1990), oud-directeur van het Centre de Lecture Publique de la Communauté Française, was een geëngageerd bibliothecaris. Hij verdedigde zijn beroep, maar kwam ook op voor de bewaring van documentair erfgoed, waaronder dat van het Mundaneum. Zijn strijd was er één van lange adem, maar is jammer genoeg in de vergetelheid geraakt. André Canonne was ook een bibliotheekwetenschapper, een biblioloog. Hij had de ambitie om een grote encyclopedie op te stellen die alle aspecten van documentatie, en meer bepaald van de bibliotheekwereld, zou omvatten. Dit artikel tracht op sobere wijze een beeld van zijn werk te schetsen en hem een zekere eer te bewijzen. Ten slotte zal ook het fonds André Canonne van de Haute École de Namur-Liège-Luxembourg (Hénallux) kort voorgesteld worden.
Archieven op vaste grond?
De ‘definitieve’ inventarissen van het oud archief van Gent (1896) en Leuven (1929-1938) als instrumenten van archivistische vernieuwing
Timo VAN HAVERE, Praktijkassistent, KU Leuven
In 1896 verscheen de Inventaire des archives de la ville de Gand. Catalogue méthodique général van Victor Vander Haeghen. Joseph Cuvelier gaf dan weer zijn Inventaire des archives de la ville de Louvain uit tussen 1929 en 1938, in vier delen. Allebei zijn deze werken nog in gebruik. Betekent dit dat in de ancien-régimearchieven van Gent en Leuven een ‘definitieve’ orde heerst? Dit artikel buigt zich over deze vraag. Na een problematisering van het ordebegrip en een korte geschiedenis van de stadsarchieven van Leuven en Gent in de negentiende eeuw, worden de toegangen van Cuvelier en Vander Haeghen met elkaar vergeleken. Allebei tonen ze de werking van een vernieuwende archivistiek, die internationaal vastgelegd in de Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven van S. Muller Fz., J.A. Feith en R. Fruin Th.Az. uit 1898.
Les logiciels de gestion bibliographique
Emmanuel DI PRETORO, Maître assistant à la Haute École Paul-Henri Spaak – Catégorie Sociale (IESSID)
Woord vooraf
In dit jaar 2013 herdenken we dat honderd jaar geleden de voorlaatste Belgische laureaat de Nobelprijs kreeg voor de vrede. Waarschijnlijk doet zijn naam vandaag bij de meeste Belgen hoegenaamd geen belletje rinkelen, behalve… bij I&D-professionals. Het is namelijk Henri La Fontaine die in 1913 de hoogste onderscheiding ontvangt van het Noors Nobelcomité. Jawel, het gaat wel degelijk om de man die samen met Paul Otlet het Internationaal Instituut voor Bibliografie stichtte en de Universele Decimale Classificatie ontwikkelde.
Als overtuigd pacifist heeft La Fontaine een groot deel van zijn leven gewijd aan het bevorderen van de vrede. Zo was hij in 1913, aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, president van het Internationaal Bureau voor de Vrede. Hij zou die functie, die hem deze prestigieuze prijs opleverde, gedurende vele jaren uitoefenen. Na hem was de enige Belg die de Nobelprijs voor de Vrede ontving Pater Dominique Pire, in 1958.
Het universalisme van La Fontaine bracht hem ertoe zich net zo in informatie te interesseren als in de vrede. Een eeuw later blijven zijn waarden en strijd nog steeds actueel. In ons beroep is het niet aangewezen om op zichzelf teruggetrokken te blijven: de problematiek van informatie en documentatie is universeel, het zoeken naar oplossingen overstijgt alle tegenstellingen.
In die geest leggen we u op deze bladzijden regelmatig artikels van buitenlandse auteurs voor. Dit nummer is daar overigens een mooi voorbeeld van, vermits we vandaag artikels publiceren uit Zweden, Zuid-Afrika, Groot-Brittannië en… België natuurlijk. De artikels zijn dan ook bij uitzondering hoofdzakelijk in het Engels.
De geest van La Fontaine is dus nog steeds in leven. We hopen dat dit nummer hem bevallen zou zijn en dat het ook u kan boeien, beste lezeressen en lezers. Wij wensen u veel leesplezier.
Guy Delsaut
When did the librarian become a librarian?
Bertil JANSSON, Doctor of Philosophy, Library and information sciences; Coordinator, Linnaeus University Kalmar / Växjö – Executive Office; Former Archivist and Head librarian, University of Kalmar
Het artikel spruit voort uit het doctoraat van de auteur Bibliotekarien : om yrkets tidiga innehåll och utveckling (2010) en bekijkt hoe het beroep van bibliothecaris evolueerde tussen 1475 en 1780. Het begint met de bibliotheek als een atelier te beschouwen waar bibliothecarissen aan de toekomst van hun beroep werken. Tijdens de geanalyseerde periode komen drie semi-parallelle processen aan bod die aantonen dat een complex beroep met dagelijkse routines toch leidt tot het concept van de bibliotheek als een instelling met bepaalde kwaliteiten. Verder gaat het met het bespreken van bibliotheektheorieën en eindigt in zelf-reflecterende gedachten op het bibliotheekwezen en de kenmerken van een bibliothecaris die de basis zouden kunnen vormen van een professionele ethische code.
From coal mining to data mining: Libraries after technology replaces colliers
Derek LAW, Emeritus Professor of Informatics, University of Strathclyde – Department of Computer and Information Sciences
Het artikel beschrijft de wereld waarmee bibliothecarissen geconfronteerd werden in 1970. Na eeuwen van onveranderlijkheid volgde een periode van snelle sociale, technische en professionele omwenteling. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de significante bijdrage van Professor Melvyn Collier. De auteur staat stil bij het falen van de vakwereld om een adequate behandeling te vinden voor de enorme groei aan born digital materiaal en gegevens, waarvan enkel een digitale versie bestaat. Uiteindelijk wordt gesteld dat het beroep een essentiële en relevante rol kan blijven spelen in de toekomst door terug te grijpen naar de grondbeginselen.
Comment mettre en place une veille d’e-réputation en utilisant les outils gratuits ?
Luc HOURLAY, Bibliothécaire-Documentaliste/Webmaster, Centre Fédéral d’Expertise des Soins de Santé (KCE)
Patrice X.CHALON, Knowledge Manager, Centre Fédéral d’Expertise des Soins de Santé (KCE)
Michele RIGNANESE, Attaché Communication multimédia, Service public fédéral Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement
Gudrun BRIAT, Communication Manager, Centre Fédéral d’Expertise des Soins de Santé (KCE)
Sinds de publicatie van haar eerste studierapporten in 2004 is het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) geïnteresseerd in de evaluatie van de impact van deze rapporten. Om op deze vraag te kunnen antwoorden werden verschillende projecten opgestart. Op verzoek van de communicatiedienst heeft de bibliotheek in 2012 een attenderingsinstrument uitgewerkt met de bedoeling om online vermeldingen na te gaan. Een modulaire structuur beschrijft de verschillende stappen van deze attendering. Op basis hiervan werd uitsluitend met gratis instrumenten een (demo-)werktuig ontwikkeld. De eerste resultaten zijn overtuigend. Het demo-instrument heeft de meerwaarde van een permanente attendering van de online vernoemingen van het KCE aangetoond. De volgende stap is nu om een instrument te ontwikkelen met tot doel om zoveel mogelijk de manuele tussenkomsten te verminderen opdat deze toepassing op langere termijn ook kan gebruikt worden in kleinere ondernemingen met beperktere middelen.
An introduction to the BUFVC guidelines on audiovisual citation
Richard HEWETT, Chair Audiovisual Citation steering group, British Universities Film and Video Council (BUFVC)
Ondanks de exponentiële toename in het gebruik van audiovisueel materiaal in onderwijs-, leer- en onderzoeksactiviteiten in het hoger en volwassenenonderwijs, zijn de bestaande richtlijnen om te refereren naar beeld en geluid vaak onvoldoende. Het British Universities Film & Video Council (BUFVC) heeft deze leemte nu ingevuld door onder de titel Audiovisual Citation: BUFVC Guidelines for referencing moving image and sound, een helder, consistent en volledig advies aan te bieden om elk type audiovisuele bron te citeren, van een YouTube mash-up tot een video-spel. Dit artikel legt uit hoe het project tot stand kwam en op welke wijze het tegemoet komt aan de specifieke eisen van academici, archivisten en bibliothecarissen i.v.m. geluids- en beeldmateriaal
Promoting awareness of information needs and realising gaps in knowledge: Examples from healthcare
Ina FOURIE, Professor, University of Pretoria – Department of Information Science
De (h)erkenning van informatienoden is de eerste stap in informatie zoeken. Informatienoden worden echter vaak niet herkend. Dit zou een van de redenen kunnen zijn van de voortdurende bezorgdheid en frustraties die uitgedrukt worden door mensen die op zoek zijn naar informatie, bijvoorbeeld patiënten en hun families. Het aanhoren van hun ervaringen, uitgedrukt in hun eigen woorden draagt ertoe bij om dit probleem “au sérieux” te nemen. Informatiegeletterdheidstraining in de zorgde beroepen zoals de gezondheidszorg, sociaal werk en onderwijs kan bijdragen tot een beter besef van de behoefte om informatienoden te erkennen als een eerste stap om informatie te zoeken en om mensen te helpen die op hen vertrouwen o voor hun informatiebehoeften. Dit artikel kijkt kort naar de belangen die op het spel staan wanneer men te maken heeft met informatienoden waaraan niet tegemoed gekomen. Patiënten en hun families worden als voorbeelden gebruikt. Het geeft ook even commentaar op informatiegeletterdheidstraining aan professionelen en legt specifiek de klemtoon op het ontwikkelen van hetbesef dat informatiebehoeften erkend moeten worden.
SPECIAAL NUMMER
Documentaire hulpmiddelen
De mening van de professional!
Woord vooraf
De mens heeft altijd al hulpmiddelen nodig gehad om zich zijn werk te vergemakkelijken. Van de prehistorische werktuigen om steen te kappen tot de elektronische hulpmiddelen vandaag, kan men zeggen dat elk beroep instrumenten nodig heeft. Die instrumenten moeten bovendien van goede kwaliteit zijn, al valt dit soms moeilijk te meten.
Het idee achter dit speciale nummer van de Bladen voor Documentatie is om het te hebben over software, databanken of bronnen die nuttig zijn in ons dagdagelijkse werk. Wij willen echter ons tijdschrift niet veranderen in een bundel advertorials waarin verschillende producenten of leveranciers hun producten zouden aanprijzen. Om die reden hebben we reeds voor enige tijd beroep gedaan op u allen, opdat u uw ervaringen zou delen met onze lezers. Trouwens wie anders dan informatie- en documentatieprofessionals heeft een beter inzicht van de documentaire hulpmiddelen?
U hebt onze oproep beantwoord, waarvoor hartelijk dank! Dit nummer bevat dus de uiteenzettingen over bibliotheekbeheers-systemen, over hulpmiddelen voor attendering en informatieverspreiding, over bibliografische databanken en encyclopedieën. Sommige producten worden afzonderlijk voorgesteld, andere worden vergeleken met hun concurrenten.
Uiteraard zijn de artikels een weergave van het soms zeer specifieke gebruik dat één of meerdere professionals van de producten maken. Het is dan ook mogelijk dat bepaalde providers niet tevreden zullen zijn over de voorstelling van de hulpmiddelen. Om die reden engageren wij ons ertoe om elk recht van antwoord te publiceren.
Aan de andere kant zullen sommigen verwonderd zijn over de hulpmiddelen die in dit nummer voorgesteld worden. Aangezien wij een oproep hebben gedaan aan onze leden, publiceren wij de afgewerkte artikels. Zoek hier dus niet de bedoeling achter om bepaalde instrumenten te bevoordelen t.o.v. andere.
Hoewel dit nummer zeker niet de totaliteit aan documentaire hulpmiddelen weerspiegelt, merken we tenslotte toch op dat een groot deel van de beschreven hulpmiddelen afkomstig is uit het vrije, open source-segment, dat steeds meer de keuze van de informatieprofessional lijkt te bepalen.
Guy Delsaut
Automatisering van bibliotheken en centra voor documentatie: Het ABCD systeem voor bibliotheek-automatisering en document management
Egbert de SMET, Project-coördinator, Universiteit Antwerpen
De ABCD-software voor automatisering van bibliotheken en documentatie-centra is inmiddels 3 jaar uit en staat kort voor de publicatie van versie 2.0, de eerste “major” upgrade. De belangrijkste elementen van de achtergrond van de software (geschiedenis en technologie) worden besproken met een verwijzing naar de weinig bekende maar betekenisvolle bijdrage vanuit de Belgisch-Vlaamse bibliotheek-ontwikkelingssamenwerking. Tevens wordt geïllustreerd hoe de ABCD als “software-suite” meer is dan enkel bibliotheek-automatisering want ook kan ingezet worden voor documentaire automatisering in het algemeen, op basis van de structurele openheid ten aanzien van database-schema’s van het systeem en de rijke functionaliteit die naast de klassieke bibliotheekautomatisering (catalogus, acquisitie, uitleen…) ook bijvoorbeeld een CMS voor de creatie van een bibliotheek-portaal aanbiedt en in de “Site”-module een geïntegreerde aanbieding van uiteenlopende aldan-niet bibliografische databases mogelijk maakt. Met betrekking tot de nieuwe versie 2.0 worden de belangrijkste vernieuwingen besproken: nieuwe onderliggende ISIS-versies, Unicode en de “digitale bibliotheek”-optie. Tenslotte worden nog enkele uitdagingen en plannen voor verbeterde community-ondersteuning en distributie van de software geopperd met het oog op een betere levensvatbaarheid van een, zoals bewezen, erg nuttig FOSS-project.
Drupal, un Web CMS libre flexible à même de rencontrer les besoins des documentalistes, bibliothécaires, archivistes et knowledge managers
Patrice X. CHALON, Knowledge Manager, Centre fédéral d’Expertise des Soins de Santé (KCE)
Drupal is een open source-systeem om webcontent te beheren. Sinds Drupal in 2001 het levenslicht zag op een studentenkot heeft het programma een flinke weg afgelegd en wordt nu gebruikt door leidinggevende sites zoals die van de kanselarij van de Premier, het Waals Gewest, Le Soir en zelfs het Amerikaanse Witte Huis. Aangezien het systeem modulair opgevat is en beschikt over een grote gemeenschap gebruikers en ontwikkelaars, is het ook ideaal om tools op te bouwen ter ondersteuning van het werk van documentalisten, bibliothecarissen, archivisten en knowledge managers. Dit artikel beschrijft de basisconcepten van Drupal – nodes (knopen), modules, uiterlijke themes, taxonomie, distributies – en biedt verder twee voorbeelden en vier beschrijvingen van ervaringen met intern ontwikkelde toepassingen. Ten slotte gaan we verder in op zowel de specifieke moeilijkheden bij het ontwikkelen van sites met Drupal als op het voordeel van het intern ontwikkelen van websites.
Une plateforme de veille réalisée avec Scoop-it
Nadine DERWIDUÉE, Experte en information et veille, Le Forem – Département des relations internationales
Het artikel behandelt het gebruik van het platform Scoop.it door het Departement internationale betrekkingen van de Forem. Scoop.it is een platform om content te beheren en kan onder meer dienen om de resultaten van internationale attendering over de thema’s werk en opleiding te verspreiden. Het platform biedt vele voordelen: het gaat om een reeds bestaand instrument, dat gemakkelijk en snel bruikbaar is, en coherent is vanuit grafisch oogpunt. Als standaardmiddel is het zeer correct, het stelt geen specifieke problemen, is gratis beschikbaar en wordt in de cloud gehost; de samenwerking via suggesties verloopt eenvoudig, het is mogelijk elkaar te “volgen”, het platform kan geïntegreerd worden in een intranet,… Het instrument biedt ook enkele nadelen i.v.m. de opening naar het publiek toe en de algemene gebruiksvoorwaarden. De evolutie van het platform is ook niet altijd conform de verwachtingen en wensen van de gebruiker, de levensduur van het instrument is niet verzekerd en de zoekmogelijkheden missen uitleg,… Scoop.it is dus een nuttig hulpmiddel, dat de documentalist echter moet combineren met zijn meer klassieke vaardigheden en methoden.
Multiplier l’acquisition de bases de données bibliographiques pour enrichir la recherche documentaire : Mythe ou réalité ? L’exemple du domaine linguistique et littéraire
Sara DECOSTER, Responsable scientifique, Université de Liège (ULg) – Bibliothèque ALPHA
Stéphanie SIMON, Responsable scientifique, Université de Liège (ULg) – Bibliothèque ALPHA
Muriel van RUYMBEKE, Directrice, Université de Liège (ULg) – Bibliothèque ALPHA
Dit artikel geeft een gedetailleerde analyse weer van vier bibliografische databanken m.b.t. letterkunde en linguïstiek uit het abonnementenpakket van de Université de Liège, die toegankelijk zijn via twee verschillende interfaces. Het gaat om algemene zoekinstrumenten, in die zin dat zij noch gespecialiseerd zijn in een specifiek tijdvak, noch in een bepaalde taal. De bestudeerde databanken zijn enerzijds MLA International Bibliography en Communication & Mass Media Complete (CMMC), beschikbaar via Ebsco, en anderzijds Francis en Linguistics and Language Behavior Abstracts (LLBA) via het ProQuest-platform. Het doel van dit artikel bestaat erin te onderzoeken welk voordeel de gebruiker kan halen uit deze producten. Met dit oogmerk wordt zowel een inhoudsgerichte onderzoekslijn gevolgd, die ook de complementariteit van de verschillende hulpmiddelen meet, als een functioneel gerichte onderzoekslijn. De resultaten van deze studie kunnen nuttig zijn om na te denken over de evolutie van de bibliotheekwetenschap en haar plaats in de onderzoeks- en onderwijswereld.
Scopus et WorldCat : Regards croisés sur deux outils bibliographiques
Philippe MOTTET, Documentaliste, Université de Liège (ULg) – Bibliothèque des Sciences et Techniques
Ninfa GRECO, Directrice, Université de Liège (ULg) – Bibliothèque des Sciences et Techniques
Of het nu in hun eerdere gedrukte vorm was of in de latere elektronische versies, bibliografische zoekmiddelen waren lang het exclusieve terrein van privébedrijven die kant-en-klare, multidisciplinaire of gespecialiseerde producten afleverden. Deze instrumenten blijven onontbeerlijk voor de meeste wetenschappelijke instellingen, vanwege de inhoudelijke kwaliteit, de precisie van de zoeksystemen en het gemak waarmee de zoekresultaten behandeld en bewaard kunnen worden. Dat monopolie komt op losse schroeven te staan door de steeds beter toegankelijke gratis informatie op het Internet. Te midden van de vele bibliografische instrumenten die momenteel beschikbaar zijn, hebben wij ervoor gekozen om een traditioneel commercieel systeem, Scopus, in gebruik in de Universiteiten van de Franse Gemeenschap in België, te vergelijken met een oplossing die afkomstig is uit de bibliotheekwereld en minstens deels gratis te raadplegen is op het Internet: WorldCat. De vergelijking van beide producten leverde soms onverwachte resultaten op.
Face-à-face entre Wikipédia et l’Universalis en ligne : Peut-on tenter une comparaison ?
Guy DELSAUT, Rédacteur en chef des Cahiers de la documentation, Association belge de Documentation (ABD-BVD)
Dit artikel is een poging om de Franstalige versie van Wikipédia te vergelijken met de online versie van de Encyclopædia Universalis. Beide encyclopedieën zin verschillend qua model: de ene is vrij en gebaseerd op samenwerking, de andere is al decennia lang een standaardwerk dat geschreven wordt door gerenommeerde auteurs. Het aantal artikelen, hun onderwerpen, hun updates en hun neutraliteit zijn allemaal punten waarop zij verschillen. Nu de Encyclopædia Universalis, waarvan eind 2012 de allerlaatste papieren uitgave gepubliceerd werd, tegenover één van de drukst bezochte websites ter wereld komt te staan, rijst de vraag of zij nog lang zal kunnen rivaliseren met Wikipédia. En zal Wikipédia de criticasters de mond kunnen snoeren en erin slagen de vandalen die het vrijwillige engagement van haar duizenden medewerkers in diskrediet brengen buiten spel te zetten?
Woord vooraf
Dit eerste nummer van het jaar 2013 opent met het artikel van Akémi Roberfroid en Julien Lecomte over de complementariteit tussen journalisten en documentalisten. Het is niet de eerste keer dat de Bladen voor documentatie dit beroep nauw aan het onze verwant. Deze twee beroepen zijn verschillend maar ze gebruiken dezelfde grondstof: de informatie! Alle goede journalisten, alle goede documentalisten of alle goede bibliothecarissen onderkennen het belang ervan maar zij dienen sinds enkele jaren het hoofd te bieden aan een nieuw roofdier: de informatievervuiler.
De komst van het Web en nog meer deze van het samenwerkende Web heeft werkelijk ieder mens toegelaten een informatieproducent te worden. Van de door vogels gepassioneerde boswachter tot de vrouwelijke human resources directeur bezorgd over de vorming van haar werknemers, bij de door videospelletjes gepassioneerde adolescent of de gepensioneerde die zijn “Mei 1968” vertelt, kan iedereen zijn kennis delen in blogs, op Facebook, Twitter, Wikipedia,… Deze personen hebben niet steeds de ethiek van een documentalist of journalist maar sommigen delen hun kennis met passie. Maar dat is niet altijd het geval bij iedereen…
Met de uitdrukking “informatievervuiler” viseer ik diegenen, die opzettelijk valse informatie schrijven of verdelen, dit enkel voor het plezier (te veronderstellen dat men plezier vindt in het desinformeren) of zoals men zegt met het doel “making the buzz”.
Men herinnert zich nog de aankondiging van het overlijden van koningin Fabiola in 2009, aangekondigd door ihavenews.be van het agentschap Belga, van die video op YouTube die een arend toonde die een kind optilde in een park van Montréal einde 2012 of de aankondiging via Twitter van de overstroming van de marktplaats van Wall Street ten gevolge van de orkaan Sandy, overgenomen door CNN, en daarna ontkend.
Soms komt deze valse informatie zelfs van personen die geacht worden een goede informatiecultuur te bezitten. Halen we hierbij de Parijse professor in de letteren aan die zijn leerlingen in de val wou laten lopen door begin 2012 foute informatie over een dichter op Wikipedia en verschillende fora te verspreiden of nog recenter de journalist van de RTBF die de partij van Elio Di Rupo aanpaste op zijn Wikipedia-pagina en dit om enkele “probante ervaringen” (sic) te realiseren.
Dient het nog gezegd dat al deze voorbeelden aantonen dat de informatie steeds dient gecontroleerd te worden maar tevens dat er een zekere educatie dient te gebeuren. Naast de informatieobesiteit, onderwerp van het volgend Inforum, bevat deze vervuiling zeker één van de voornaamste uitdagingen van onze beroepen. Elke informatieprofessional – in de ruime zin – dient te strijden tegen deze uitwas.
Ik wens u een zeer goede lectuur van dit eerste nummer van de Bladen en ik maak met u een afspraak in juni voor een speciaal nummer rond documentaire producten.
Guy Delsaut
Journaliste et documentaliste : Quelle complémentarité ?
Akémi ROBERFROID, Bachelière en bibliothéconomie; Documentaliste, Etopia
Julien LECOMTE, Titulaire d’un Master et de l’Agrégation en information et communication; Chargé de communication, Université de Paix
Dit artikel reikt denkpistes en aanbevelingen aan voor documentatie-, informatie- en communicatieprofessionals. Op basis van sommige vastgestelde scheeftrekkingen in de uitoefening van het beroep van journalist, wil dit artikel eerst de wijzigingen aantonen van de informatiecontext, gedeeltelijk in verband met de nieuwe technologieën: stijgende hoeveelheid van gesprekspartners en documentatiebronnen, uitwisseling van gegevens in “real time” en focalisering op de actualiteit, uniformisering… Vervolgens bespreekt het artikel de complementariteit van de taken en bevoegdheden van journalisten en documentalisten, maar wil toch ook benadrukken hoe elk beroep zich op zijn eigen manier tot de tijd verhoudt en hoe de samenwerking moeilijk is, aangezien de werkmethodes en doelstellingen gedeeltelijk verschillend zijn. Tot besluit worden verscheidene uitdagingen waarvoor de documentalisten staan uiteengezet: enerzijds bevestigen ze opnieuw de logica waarachter hun beroep zit inzake kritische aanpak en striktheid en anderzijds ondervragen ze verschillende wegen om hun dagelijkse praktijk te ontwikkelen, met nadruk op de documentaire bewaking en de verdeling van de methodes.
Digital Humanities en de wetenschappelijke bibliotheek van de toekomst
Demmy VERBEKE, Faculteitsbibliothecaris Letteren, KU Leuven
De voorspelling dat de bibliotheek van de toekomst een bibliotheek zonder boeken zal zijn duikt geregeld op. Deze bijdrage gaat nader in op de argumenten voor en tegen deze stelling, en de uitdagingen en opportuniteiten die zich in deze context aandienen voor wetenschappelijke bibliotheken in het domein van de Humane Wetenschappen. Indien deze bibliotheken een volwaardige onderzoeksondersteunende rol willen blijven spelen, zullen ze partners moeten worden in digitale projecten. Vanzelfsprekend zullen hierbij een aantal hindernissen overwonnen moeten worden, maar een herbestemming van personeelsmiddelen en bibliotheekruimte waarin een balans wordt bewaard tussen de noden van de studenten en de noden van de onderzoekers kan allicht een (deel van de) oplossing bieden.
Faire circuler les savoirs : Le courtage du savoir et la médecine translationnelle
Morgan MEYER, Chercheur, Centre de Sociologie de l’Innovation, École des Mines de Paris – ParisTech
Dit artikel richt zich op de kennismakelaardij en de translationele geneeskunde als een typisch voorbeeld voor het overbrengen van wetenschappelijke kennis. “Knowledge brokers” of kennismakelaars zijn personen of organisaties die kennis overbrengen en op die manier een band creëren tussen de onderzoekers en hun doelgroepen. Bij de bespreking van de onzichtbaarheid of het zich in een grijze zone bevinden van deze makelaars, gaat het artikel ervanuit dat hun praktijken en voorzieningen dienen te worden geanalyseerd. Het artikel stelt dat de kennismakelaars niet alleen kennis overbrengen, maar daardoor net ook een nieuw soort kennis doen ontstaan: het “weten-hoe-te-makelen”. In tweede instantie gaat het artikel in op de translationele geneeskunde. De wil om biomedische kennis toegankelijker te maken, botst op een disciplinaire, organisatorische, taalkundige, culturele en politieke barrière tussen de biologie en de medische praktijk. Translationele geneeskunde wordt algemeen als een oplossing ervaren om deze barrière te overbruggen net omdat ze zich situeert “tussen” de twee werelden van de biologie en de medische praktijk en kan gebruikt worden om ze tot elkaar te brengen.
Bibliografische ondernemingen rond 1900 (deel 3): De historiografie van de beweging
Paul SCHNEIDERS, Documentatiehistoricus op rust
De geschiedschrijving van de documentaire informatie en de documentatiebeweging steekt schril af tegen de bibliotheekgeschiedschrijving qua aantal studies. Ze kreeg nauwelijks aandacht van Clio ondanks het opkomen van “documentaire informatie” als wetenschap vanaf de jaren 1960 en dit sinds de eerste poging tot het schrijven van een geschiedenis van documentatie – Traité de documentation – door Paul Otlet in 1934. In de jaren 1950 werd de wenselijkheid van een documentatiegeschiedenis nochtans hoorbaar. Enkel in de Verenigde Staten van Amerika (USA) en de Duitse Bondsrepubliek (BRD) zijn aanzetten tot een moderne beoefening van de geschiedenis van de documentaire informatie terug te vinden tot begin jaren 1980.
Audiovisual citation: A project update
Sian BARBER, Lecturer in Film, Queen’s University Belfast – School of Creative Arts; Leader of the British Universities Film and Video Council steering group on AV citation
Bestaande referentiesystemen blijken nogal dikwijls ontoereikend voor bewegende beeldbeschrijving en geluidsmedia zoals videocasts, televisiestreaming, geluidsbestanden, niet gecatalogiseerde archiefreeksen, online ondergebrachte amateuristische inhoud of de niet-uitgezonde radiofonische opnames. Die problematiek wordt namelijk bestudeerd door een Britse werkgroep gesubsidieerd door de Higher Education Funding Council for England (HEFCE) en gecoördineerd door de British Universities Film and Video Council. Het rapport, opgemaakt door Sian Barber, verantwoordelijk voor de pilootgroep, voorziet in een intermediair overzicht van dit project.
Samarcande : Plus de deux millions de titres au bout de l’index…
Alexandre LEMAIRE, Responsable de la cellule TIC, Fédération Wallonie-Bruxelles – Service de la lecture publique
Ter gelegenheid van la Fureur de lire (de Leeswoede) werd in 2011 de collectieve catalogus van de openbare bibliotheken van de Franse Gemeenschap online gezet. Het veelvoud aan diensten en functionaliteiten van deze gegevensbank geeft toegang tot méér dan twee miljoen documenten en wordt ondersteund door een OPAC van de nieuwe generatie en eveneens voorzien van meerdere Web 2.0 functionaliteiten. Deze is voortaan raadpleegbaar door zowel bibliothecarissen als door het grote publiek. Samarcande is overigens nog in permanente evolutie…
Compte rendu
Google : Trucs et astuces pour les professionnels de l’Infodoc – Focus sur ses fonctions avancées et sur son actualité chargée
Arnaud SEEUWS, Documentaliste, Centre Antipoisons