Bladen voor Documentatie 2017/2 (juni 2017)
Woord vooraf
Fake ! Fake ! Fake !
Hoax, storytelling, conspiracy theory, fake news, post-truth, …
Er is nog nooit zoveel gepraat over de gevaren van desinformatie, de gevolgen ervan en de verschillende manieren om informatie te manipuleren als de laatste maanden.
Onze professionele terminologie is er een aantal woorden rijker op geworden en de “post-truth” heeft zijn intrede gedaan, zowel op informatief vlak als in de Oxford English Dictionary. Die heeft het woord en zijn politieke gevolgen uitgeroepen tot Woord van het Jaar 2016. Desondanks is ons met al het “fake news” en de “alternative facts” het lachen inmiddels vergaan …
Deze hebben namelijk intussen bewezen hoe gevaarlijk ze zijn: men gebruikt ze om de publieke opinie te manipuleren, brengt er landen mee uit koers naar een onzekere toekomst en zet de toekomst van onze planeet ermee op het spel met “symbolisch geweld dat weegt op de handelingen van mensen, hun mening beïnvloedt, hun emoties verwringt en tot wapen maakt en hen zo de intellectuele en symbolische middelen ontneemt om aan hun leven te denken”.
Dit onderwerp is niet nieuw in onze Bladen voor Documentatie. We hebben deze kwesties al verschillende keren aangehaald. In onze redactionele artikels hebben we bijvoorbeeld gewezen op deze nieuwe roofdieren die informatie vervuilen en denk- en actiepistes voorgesteld.
Nog maar pas kreeg u in nummer 2017/1 van ons tijdschrift de raad om de bijdragen van de sprekers op ons Inforum 2016 te lezen over de betrouwbaarheid van informatie. Was dat een voorteken?
De hele wereld is het erover eens dat het gevaarlijk is om te doen alsof onze neus bloedt. Er komen reacties, weliswaar erg laat, maar ze hameren krachtig op het recht op vrijheid van meningsuiting.
De grote internationale organisaties hebben beslist het probleem aan te pakken. In een Gezamenlijke verklaring op 3 maart 2017 wezen speciale rapporteurs erop dat “fake news” een onderwerp van wereldbelang is, maar ook dat de inspanningen om het te bestrijden kunnen leiden tot censuur, de onderdrukking van kritisch denken en tot maatregelen die in strijd zijn met de rechten van de mens.
“Het is te gemakkelijk om desinformatie te verspreiden via het internet”, schrijft Tim Berners-Lee in een open brief op 12 maart 2017, waarin hij zijn groeiende zorgen uitspreekt over deze nieuwe tendensen: “We moeten de desinformatie bestrijden door de toegangspunten tot het internet – Google en Facebook – te helpen bij hun inspanningen om dit probleem op te lossen. Tegelijk moeten we vermijden dat we een centrale institutie in het leven roepen die bepaalt wat “waar” en “niet waar” is.”
We hebben nu twee belangrijke “informatiebronnen” vermeld, maar we moeten opletten dat we onze pijlen niet richten op het verkeerde doel! Het “fake news” mag dan wel worden verspreid OP Facebook en Google – en ook Twitter – maar dat betekent niet dat deze bedrijven zelf de informatie verspreiden. Dat doen een aantal van hun gebruikers. Mensen, zoals u en ik.
Bepaalde media hebben zich nog niet voldoende gewapend tegen de schade die al berokkend is of nog berokkend zal worden, maar andere hebben al lang maatregelen genomen. Zoals een recent onderzoek aanstipt zijn fact-checkinginitiatieven momenteel erg populair. Het voorbeeld dat het vaakst wordt vernoemd is dat van het weekblad Der Spiegel: hun 80-koppige team “fact-checkers” roept op het internet bewondering op. Anderen volgen dit voorbeeld op kleinere schaal, maar daarom niet minder efficiënt : De “Décodeurs” van de krant Le Monde, de rubriek “Desintox” van Libération, “Feitenchecker” bij De Morgen, … Dat zijn maar enkele voorbeelden. De oplossing is onderweg en ze heeft leugendetectors bij!
Als informatieprofessionals spelen ook wij een rol, want deze verontreiniging is een gevoelig probleem. Elke dag passen we filters toe tijdens het zoeken naar informatie, het selecteren van documenten en het verspreiden van onze gegevens. Laten wij ook onze gebruikers, ons publiek en onze kennissen aansporen om de filters “gezond verstand” en “goede wil” toe te passen. Misschien kunnen we beginnen met de “drie filters van Socrates”: waarheid, goedheid en nuttigheid … In een wereld waar snelheid belangrijker wil zijn dan waarheid moeten we onszelf afvragen: als het niet waar, goed of nuttig is, waarom vertellen we het dan?
Kunnen wij in onze “global village”, die van sterrenstelsel tot sterrenstelsel evolueert (of zoals Marshall McLuhan het omschreef: “van Gutenberg naar Marconi”) de volgende “Guardians of the INFO Galaxy” worden?
“Als ik een woord gebruik”, zei Humpty Dumpty nogal op een smalende toon, “dan betekent het precies wat ik wil dat het betekent – niks meer en niks minder.”
“De vraag is”, zei Alice, “of je wel kunt maken dat woorden zoveel verschillende dingen betekenen.”
“De vraag is”, zei Humpty Dumpty, “wie de baas zal zijn – dat is alles.”
Lewis Carroll – 1871
Christopher BOON
L’esprit du temps et la stratégie de l’anémone
Comment et pourquoi l’entreprise Google communique-t-elle les données relatives aux requêtes effectuées sur son moteur ?
Guillaume SIRE, Maître de conférences en Sciences de l’Information et de la Communication
De gegevens over de zoekopdrachten van internetgebruikers via de zoekmachine Google zijn een ware schat, waarvan de eigenaar van de zoekmachine in feite de enige eigenaar is. Google publiceert een deel van deze gegevens, maar beschermt de meest waardevolle details op economisch en informatievlak als een anemoon die zichzelf openstelt en dan weer in zichzelf plooit om zijn onmiddellijke omgeving, die bestaat uit prooien en roofdieren, niet te laten zien wat ze eigenlijk wil laten zien om prooien aan te trekken en roofdieren weg te jagen. In dit artikel beschrijven en analyseren we het hoe en waarom van zo’n strategie.
50 Years of Print
Du dépôt légal d’hier à celui de demain
Michel FINCOEUR, Attaché scientifique Collections contemporaines, Bibliothèque royale de Belgique
Nadège ISBERGUE, Attachée scientifique Collections contemporaines, Bibliothèque royale de Belgique
In 2016 vierde het Belgisch wettelijk depot zijn 50ste verjaardag. Het is interessant eraan te herinneren dat het wettelijk depot het resultaat is van een lange en rijke geschiedenis, gaande van het koninklijk depot (1594) tot het wettelijk depot zoals we dat vandaag kennen (1966). Daar dit depot de voornaamste bron is om haar collecties uit te breiden, heeft de Koninklijke Bibliotheek van België dit jubileum op waardige wijze gevierd met de organisatie van vijf evenementen voor een divers publiek. Dit artikel plaatst het huidige wettelijke depot in zijn historische context en brengt verslag uit over de verschillende feestelijkheden die
plaatsvonden ter gelegenheid van deze verjaardag. Dit is ook de gelegenheid om het kort te hebben over de toekomstige projecten die op stapel staan om het depot te moderniseren.
Het wettelijk depot in vra(a)g(en). In de praktijk op het terrein
Vragenlijst en antwoordencompilatie gerealiseerd door Catherine GÉRARD en Christopher BOON, met de medewerking van Dominique VANPÉE, bestuurders van de ABD-BVD
Als opvolging van ons Doc’Moment over het wettelijk depot, dat plaatsgreep in de Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) op 16 november laatstleden, wensten wij 4 instellingen te ondervragen over hun praktijken met betrekking tot dit niet verwaarloosbaar deel van hun professionele activiteiten en over hun verwachtingen en preoccupaties betreffende de toekomstige evoluties ervan.
Wij houden eraan te bedanken:
– Annick Noël (A.N.) – Directrice générale, Administration provinciale du Brabant wallon,
– Greet Roothooft (G.R.) – Medewerker Grafische Producties, Boerenbond & Landelijke Gilden,
– Hubert Lardinois (H.L.) – Attaché-Géographe – Bibliothécaire, Institut Géographique National,
– Sam Capiau (S.C.) – Beleidsmedewerker, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience,
die aanvaard hebben zich te lenen voor ons spel van vraag-en-antwoord.
De duurzame bewaring op lange termijn van de digitale editie
Een uitdaging voor de Koninklijke Bibliotheek van België
Sophie VANDEPONTSEELE, Directeur van de Hedendaagse verzamelingen – Koninklijke Bibliotheek van België
Om de bewaring van het erfgoed van de Belgische uitgeverssector te kunnen verzekeren moet de Koninklijke Bibliotheek van België zich aanpassen aan de digitale realiteit van vandaag. Verschillende recent geïnitieerde projecten laten toe tegemoet te komen aan deze behoefte inzake behoud. Het wettelijk depot moet uitgebreid worden tot de online digitale publicaties en de publicaties op fysieke digitale dragers. De Koninklijke Bibliotheek van België en het Rijksarchief zullen onderzoek voeren naar de mogelijkheden van webarchivering van het Belgisch internet in samenwerking met de universiteiten van Gent en Namen en de
Haute École Bruxelles-Brabant.
Le statut de la liberté de panorama en Belgique et ailleurs
Entre droit d’auteur modernisé et flou artistique
Guy DELSAUT, Professionnel de l’information
Op 27 juni 2016 heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers een wet goedgekeurd over de invoering van de panoramavrijheid. Vanaf nu is het toegestaan om beschermde werken die gemaakt zijn om op een openbare plaats te worden tentoongesteld, na te maken en te verspreiden, onder bepaalde voorwaarden die voor interpretatie vatbaar zijn. Andere landen hebben deze uitzondering op het auteursrecht ook al ingevoerd. Dit heeft zich zelfs doorgezet in het merendeel van de lidstaten van de Europese Unie. We moeten bekijken waarom deze nieuwe indeling onmisbaar is geworden, wat de verschillen zijn tussen de wetgevingen, waar de grenzen van de wet liggen en vooral hoe we de Belgische wet kunnen interpreteren. Ze heeft het voordeel dat ze bepaalde zeer wijdverspreide praktijken legaliseert, maar blijft op juridisch vlak vaag over bepaalde aspecten.
Il y a une vie après le boulot, ou comment vivre déconnecté ?
Nathalie BOONEN, Documentaliste, Groupe CESI
In de huidige arbeidswereld is het onmogelijk om te functioneren zonder online te zijn. Die online connectie maakt ons flexibel, autonoom en mobiel. Tegelijkertijd maakt ze ons ook ultrabeschikbaar, hypergeconnecteerd en zelfs gestresseerd, prikkelbaar, voortdurend op onze hoede of ontevreden.
Frankrijk is het eerste land ter wereld dat het aangedurfd heeft om regels op te stellen over “het recht om te deconnecteren”, wat in het buitenland zowat overal tot verbazing leidde.
Is dit recht om te deconnecteren een teken aan de wand dat wijst op een grootschalig probleem? Bedreigt de digitalisering van de arbeidswereld onze privésfeer en wordt het onmogelijk om dit ongedaan te maken? En moet er absoluut een wettelijk recht bestaan voor iets wat eigenlijk een kwestie van prioriteiten stellen en gezond verstand is?
Het recht op een evenwicht tussen privé- en werkleven…
Compte rendu
KM: a fit for all sizes? Doc’Moment du 22 mars 2017
Arnaud SEEUWS, Information officer – Administrateur ABD-BVD