Bladen voor Documentatie 2007/2 (juni 2007)
SPECIAAL NUMMER
10 JAAR FELNET
Wetenschap en beleid via databanken en datatransmissie tot bij de gebruiker
Woord vooraf
In februari 1996 werd in de Koninklijke Bibliotheek van België een studiedag georganiseerd over het ter beschikking staan van milieudocumentatie en –informatie in Brussel en Vlaanderen.
Uit de conclusies van deze dag en uit de beschikbare literatuur bleek dat het moeilijk was – en waarschijnlijk nog steeds – om een raming te maken van het aantal instellingen dat zich op een of andere manier met milieu bezighield. Instellingen die dan veelal nog een totaal verschillend statuut hebben, gaande van de private sector tot de publieke sector, sommige zowat totaal onafhankelijk en andere als onderdeel van een ganse structuur. Daarbij wordt het nog moeilijker om na te gaan welke van deze instellingen over een bibliotheek of een documentatiecentrum beschikken. Sommige collecties richten zich louter op milieumateries, bij andere vormt milieu dan weer een deelcollectie. Verder is de toegankelijkheid van de bibliotheek, het documentatiecentrum, de informatheek of onder welke naam deze dienst ook functioneert, niet steeds dezelfde. Sommige hebben een publieksfunctie, terwijl andere uitsluitend op afspraak kunnen bezocht worden.
Wat het uitgangspunt ook is, duidelijk is dat in Brussel, Vlaanderen en Wallonië veel milieu-informatie beschikbaar is. Het probleem voor de gebruiker is dat deze informatie verspreid is over een wirwar van instellingen. Bovendien is het voor een externe gebruiker in geval van een stand alone ontsluitingssysteem soms onmogelijk om deze informatie op te sporen.
De wildgroei in milieudocumentatie en –informatie maakte de behoefte aan een minimale coördinatie steeds groter en daardoor ontstond een organisatie als FELNET.
Voor de definiëring van het begrip “milieu-informatie” binnen FELNET, werd in 2003 gekozen voor de omschrijving uit het Verdrag van Aarhus[1] dat het niet alleen heeft over de toestand van de elementen van het milieu, maar eveneens de factoren die deze elementen aantasten – zowel stoffelijk als juridisch of bestuurlijk – en verder ook de toestand van de menselijke gezondheid voor zover deze wordt aangetast door de toestand van de elementen van het milieu. Milieu wordt dus erg ruim beschouwd. Duurzaam bouwen, energie, ruimtelijke ordening, stadsontwikkeling, vervoer, volksgezondheid etc. in zoverre een invloed op of beïnvloed door het milieu vallen voor FELNET onder het begrip “milieu”.
FELNET startte oorspronkelijk als Flanders Environmental Library Network. Waarom “Flanders”? Omdat het een erg bescheiden initiatief was van louter Vlaamse instellingen die op 10 december 1996 van start gingen. De stichtende leden waren de SERV[2], de OVAM[3], de SL[4], de VMM[5] en de BBL[6]. Indien men louter de som van alle leden neemt, zou men kunnen stellen dat tijdens de eerste tien jaar van zijn bestaan FELNET groeide met gemiddeld twee leden per jaar.
Vorig jaar op 17 oktober werd ter gelegenheid van het tienjarig bestaan de studiedag Wetenschap en beleid via databanken en datatransmissie tot bij de gebruiker georganiseerd. Een titel en een dag die niet zozeer het milieu in de kijker stelde, doch zich wel toespitste op een core business van het samenwerkingsverband: de transmissie van (voorlopig nog uitsluitend bibliografische) data. Tijdens de studiedag werd vooral vooruit gekeken, wat de nabije toekomst te bieden heeft en wat er in een iets verdere tijdspanne kan gedaan worden.
Op dit ogenblik wordt aan een nieuwe website gewerkt. Er wordt daarbij niet alleen meer gedacht aan het uitsluitend ter beschikking stellen via de FELNET-website van louter bibliografische gegevens uit de collecties van de leden, maar ook aan het aanleveren van full text. In de eerste plaats zullen de eigen publicaties van de leden in aanmerking komen. In een later stadium wordt eraan gedacht, voor zover auteursrechtelijk mogelijk, om eveneens teksten van derden aan te bieden.
Om de ideeën van de studiedag niet verloren te laten gaan werden de powerpointpresentaties op de FELNET-site geplaatst. Verder danken de organisatoren van de studiedag het publicatiecomité van Bladen voor Documentatie met hun bereidwillig akkoord om de rapporten te publiceren.
Hoewel de milieuproblematiek niet het hoofdthema was van de studiedag, kwam dit vooral aan bod onder de Vlaamse Navigator Milieuwetgeving. Nauw aansluitend bij dit onderwerp is Open Access als een manier om het vrij verspreiden van wetenschappelijke publicaties via het Internet te bevorderen.
Het enige rapport over een uiteenzetting tijdens de studiedag dat spijtig genoeg ontbreekt, is dit waar de toegang tot overheidsdata voor wetenschap in Nederland grondig werd bekeken. Hoe Data Archiving & Networked Services (DANS) de open toegang bevorderen en welke beperkingen zich voordoen. DANS is opgericht door de Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) om de toegang tot onderzoeksdata te garanderen. Toegang tot databestanden geproduceerd door overheidsdiensten wordt immers steeds belangrijker voor onderzoekers. Hoewel de Nederlandse regering de OECD Declaration on Access to Research Data from Public Funding heeft ondertekend en de meeste wetenschappelijke organisaties de Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in Sciences and Humanities onderschrijven, is open toegang tot onderzoeksdata toch nog niet vanzelfsprekend.
SINAPSE (Scientific INformAtion for Policy Support in Europe) is dan weer een initiatief van de Europese Commissie dat tijdens deze dag aandacht kreeg. Bij dit alles mag men de toegang tot documenten en informatie als sleutel voor een transparantere overheid niet vergeten. Tal van inspanningen hebben Belgische overheden zich getroost om de toegang tot de overheidsdocumenten te bevorderen. Toegang tot overheidsinformatie is immers essentieel. Het beschikken over degelijke overheidsinformatie leidt tot een competitief voordeel en heeft aanzienlijke economische waarde.
De deelname van twee ministers: Kris Peeters, Vlaams minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur tijdens de ochtendsessie en van Fientje Moerman, Vice-minister-president van de Vlaamse regering en Vlaams minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel tijdens de namiddagsessie, duiden op het belang dat de beleidswereld aan een initiatief als FELNET hecht.
Voor de FELNET–gemeenschap was deze dag van een uitzonderlijk belang. Sinds oktober vorig jaar kent de site een gemiddelde raadpleging van tussen de 10.000 tot 15.000 hits per maand, zowat 500 per dag. Een belangrijke vaststelling is ook dat sinds de studiedag het ledental met bijna de helft toenam. Voornaam hierbij is dat het niet langer gaat om louter Vlaamse organisaties doch dat ook instellingen met een federale bevoegdheid de weg tot FELNET hebben ontdekt en het nut van een deelname aan een samenwerkingsverband inzien. Een belangrijke groei van een uniek maar regionaal netwerk “Flanders Environmental Library Network” uit het einde van de 20ste eeuw tot “an Environmental Library Network” in het begin van de 21ste eeuw dat binnenkort ook een internationale samenwerking tegemoet gaat.
Nota’s
1 Economische Commissie van Europa van de Verenigde Naties (ECEUN) “Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden met bijlagen”, ondertekend te Aarhus op 25 juni 1998
2 De Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen is het overleg- en adviesorgaan van de Vlaamse sociale partners. Ze bepalen er hun gezamenlijk standpunt en formuleren er aanbevelingen en adviezen.
3 De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij heeft als opdracht binnen Vlaanderen hoofdzakelijk de problematiek van de afvalstoffen en de bodemsanering en beschikt daartoe over juridische, fiscale en sociale instrumenten. OVAM beschikt niet langer over een documentatiecentrum.
4 De Stichting Leefmilieu was een onafhankelijke organisatie op het vlak van de milieu-informatie, -educatie en -dienstverlening. Op 1 oktober 2002 werd deze omgevormd tot ARGUS.
5 De Vlaamse MilieuMaatschappij speelt in Vlaanderen een cruciale rol in het integraal waterbeleid en bewaakt de luchtkwaliteit.
6 De Bond Beter Leefmilieu is een pluralistische federatie van meer dan 140 landelijke en lokale natuur- en milieuverenigingen in Vlaanderen.
Marc VAN DEN BERGH
Resultaten van de on-line enquête over het gebruik van de Vlaamse Navigator milieuwetgeving
Geert DE MEYER, Projectverantwoordelijk EMIS, Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO)
Milieuregelgeving is een complexe materie. Om deze transparanter te maken gaf de Vlaamse overheid eind 1997 de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek de opdracht een milieu-juridische databank te ontwikke-len. Na zeven jaar on-line genereert de Vlaamse Navigator Milieuwetgeving of kortweg de Navigator meer dan 2600 pageviews per kalenderdag en is daarmee uitgegroeid tot een sterk ingeburgerd milieu-juridisch informatiesysteem. Professionelen uit de sector raadplegen de Navigator wekelijks tot dagelijks, met als uitschieter degenen die belast zijn met toezicht en controle op de toepassing van de milieuwetgeving. Zij ervaren de Navigator als een betrouw-baar, volledig en up-to-date instrument en noteren daarenboven dat voor hen de Navigator onmisbaar is. Tenslotte is deze groep er van overtuigd dat de Navigator hen geld en middelen bespaart. Deze enquêteresultaten dienen als input voor de nieuwe Vlaamse Navigator Milieuwetgeving die tegen de zomer van 2007 wordt verwacht.
Open Access, terug naar de kern van Wetenschappelijke Communicatie
Inge VAN NIEUWERBURGH, Coördinator digitale bibliotheek, Universiteit Gent
Het medium voor de verspreiding en de evaluatie van wetenschappelijke communicatie is, sinds de tweede helft van de zeventiende eeuw, het wetenschappelijk tijdschrift. Dit paradigma wordt de laatste jaren echter verbroken door de opkomst van Open Access of met andere woorden het vrij verspreiden van wetenschappelijke pu-blicaties via het Internet. Een aantal vragen die in dit artikel aan bod komen zijn: wat zijn de redenen van het in gang zetten van deze evolutie, wat zijn de oorzaken en de gevolgen en vooral hoe zal de wetenschappelijke communicatie in de toekomst verlopen. Veel initiatieven ondersteunen Open Access. Ook in België, vooral in het aca-demische milieu en gestimuleerd vanuit de Universiteit Gent, werden verschillende initiatieven inzake Open Access ontwikkeld. Belangrijk daarbij is om vanuit de bibliotheekwereld deze beweging nauwlettend op te volgen en te blijven promoten.
Toegang tot documenten en informatie: Sleutel voor een transparante overheid en als recht om te weten
Frankie SCHRAM, Gastprofessor, Katholieke Universiteit Leuven – Instituut voor de Overheid en Universiteit Antwerpen – Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen; Medewerker, Katholieke Universiteit Leuven – Instituut voor Administratief Recht; Secretaris van de Commissie voor de toegang tot bestuursdocumenten, FOD Binnenlandse Zaken
Het recht om te weten heeft weinig inhoud als aan de andere kant de toegang tot informatie en documenten niet verzekerd is. Tussen het recht om te weten en het recht van toegang tot documenten en informatie bestaat dus een onmiskenbare band. Voor ik in dit artikel nader in ga op de openbaarheidswetgeving als instrument voor het verzekeren van een recht van toegang tot bestuursdocumenten en informatie in het bezit van het bestuur, bekijken we het recht om te weten van naderbij. Maar het toekennen van toegang tot documenten en informatie in het bezit van het bestuur vormt ook een sleutel tot een meer transparante overheid. Het zet het bestuur aan zich zo te organiseren dat het doorzichtiger wordt voor eenieder.
Overheidsinformatie als een economisch goed: Het beschikken over overheidsinformatie als een comparatief voordeel
Katleen JANSSEN, Wetenschappelijk medewerker Interdisciplinair Centrum voor Recht en ICT (ICRI), Katholieke Universiteit Leuven – Interdisciplinair Instituut voor BreedBand Technologie (IBBT)
Overheidsinformatie heeft niet alleen een grote democratische waarde, maar ook een aanzienlijk economisch potentieel. Zij kan dienen als grondstof voor de creatie van informatieproducten en –diensten met een toegevoeg-de waarde door de informatie-industrie. De Europese richtlijn van 2003 inzake het hergebruik van overheidsinformatie creëerde een kader om het hergebruik van documenten in het bezit van de overheid te stimuleren. In deze bijdrage wordt ingegaan op de belangrijkste aspecten van de richtlijn: het toepassingsgebied, de algemene principes en de regels voor de beschikbaarstelling van informatie. Ten slotte wordt de omzetting van de richtlijn in België kort besproken, zowel op federaal als op Vlaams niveau.
Sinapse: A better use of expertise in European governance
Yves DUMONT, Principal administrator, European Commission – Directorate Science and Society, Scientific advice and Governance
Het digitale SINAPSE-netwerk – voluit genaamd: Scientific INformation for Policy Support in Europe – is een webgeoriënteerd communicatieplatform onder auspiciën van de Europese Commissie. Het netwerk heeft tot doel om een (nieuwe) interface te ontwikkelen tussen enerzijds de wetenschap en de expertise en anderzijds de publieke sector en de politiek, in de eerste plaats dan de Europese instellingen. SINAPSE dient als instrument om het beleid te verbeteren en om nieuwe vormen van bestuur toe te laten. Een ruimere en directere participatie van wie men de stakeholders kan noemen, draagt hietoe bij. Het netwerk werd uitgedacht om een betere wetenschappelijk ondersteuning van beleidsbeslissingen te waarborgen.
Verslag
How to increase your impact with Open Access
François RENAVILLE