Covid-19 Bladen
U heeft het gemerkt, in september is er geen “Bladen voor documentatie” 2020/3 verschenen en dit om verschillende redenen, waaronder de gezondheidscrisis die wij allemaal kennen. Dit om een editie 2020/3-4 te laten verschijnen gewijd aan Covid-19, geschokt door het plotse overlijden van onze wetenschappelijke editor Dominique Vanpée. Onze gedachten zijn bij hem en zijn familie.
Laten wij zorg dragen voor elkaar, veel leesplezier en prettige eindejaarsfeesten!
SPECIAAL NUMMER
CoViD-19 + I&D = ?
Ten geleide
« Sorry Dominique, deze keer doe ik niet mee! »
Dit is de kern van mijn antwoord aan onze confrater Dominique Vanpée, tijdens een van de laatste ‘fysieke’ vergaderingen van onze Raad van Bestuur.
Dominique en ik hadden de gewoonte gekregen om met uitstekende intelligentie samen te werken bij het opstellen en produceren van speciale nummers van de Bladen voor Documentatie. En als “wetenschappelijke editors” hadden we al enkele referenties waar we niet een beetje trots op waren (op Paul Otlet, op de documentaire industriële erfgoed of op de Eerste Wereldoorlog).
Al tijdens de eerste golf van covid-19 liet Dominique me weten dat hij een speciale uitgave wilde maken over deze crisis die de I&D-sector op verschillende manieren zou treffen, en vroeg mij om mijn hulp bij het tot stand brengen ervan. Ondanks een aantal van zijn pogingen moest ik zijn uitnodiging afwijzen vanwege andere projecten, zorgen en gebrek aan tijd… « Sorry Dominique, deze keer doe ik niet mee! »
Vastberaden en enthousiast ging hij verder met zijn project, niet zonder ons op de hoogte te houden van zijn vorderingen en de vele contacten die hij legde om originele artikelen te verzamelen.
Toen hij op 3 november overleed, liet Dominique ons een speciaal nummer na dat in volle ontwikkeling was, een groot maar gelukkig afgebakend project, want hij had gezorgd voor een doek, een inhoudsopgave waarin hij bijna 80 sporen had gevolgd en opdracht had gegeven om zijn speciale nummer te bellen.
Nu Dominique er niet meer is, hadden we, gezien de omvang en de enorme omvang van de taak, het kunnen opgeven en misschien genoegen kunnen nemen met de weinige artikelen die hij al naar onze coördinator had gestuurd. Het werd ons echter duidelijk dat we hem niet beter konden belonen dan door de inhoudsopgave die hij ons had nagelaten weer op te pakken en een voor een opnieuw in contact te brengen met de auteurs die hij geduldig had gecontacteerd en bij zijn project had betrokken.
En we hebben ons best gedaan om dit project tot een goed einde te brengen, ter nagedachtenis aan hem.
Het monumentale nummer dat u in uw handen houdt, is ongetwijfeld een spiegel van de meervoudige reflecties van onze confrater.
Dit nummer is in de eerste plaats een weerspiegeling van zijn ontelbare interesses – maar slechts van enkele, want we zullen altijd verbaasd zijn over de omvang van zijn nieuwsgierigheid en kennis: over informatie in het algemeen en wetenschappelijke informatie in het bijzonder, over toegepast en documentair onderzoek, over de geschiedenis – zowel groot als klein – en over de lokale geschiedenis en folklore, over de universiteit, zijn ‘alma mater’ en onmisbare centrum van kennis.
In de tweede plaats is het een weerspiegeling van zijn bezorgdheid op het gebied van informatie: het garanderen en vergemakkelijken van de toegang tot kennis, informatie en documentatie, het waarborgen en bewaren ervan, het vestigen van onze aandacht op het groeiende probleem van moeilijk te verkrijgen, verborgen, gemanipuleerde of ontbrekende informatie…
Het is ook een weerspiegeling van het gebrek aan grenzen dat we in Dominique herkenden – hij kende geen grenzen: de talloze onderwerpen waarover hij zich kon uiten, een gesprek kon animeren of illustreren met anekdotes, zijn ongelooflijke netwerk van contacten, maar ook geografisch. Want hij verhuisde met gemak van het lokale naar het internationalistische kennisniveau, van de geschiedenis van zijn woonplaats Huldenberg naar Scandinavië of Zuid-Afrika, en uiteindelijk naar de grote internationale instellingen – en weer terug.
Tot slot is het een weerspiegeling van zijn afwezigheid: hier is een speciale uitgave die nog nooit zo weinig artikelen van hem heeft gehad. Hij kon eindeloos veel artikelen schrijven, maar hij was meestal de laatste om ze te leveren, vaak tegen de sluitingsdatum van een nummer – meer dan gewoonlijk was hij te laat, en deze keer zullen we ze voor onbepaalde tijd moeten afwachten …
Vandaag de dag ligt Dominique op het kleine kerkhof rond de kerk van Ottenburg, zijn ‘Heimat’, in de directe omgeving van de Veteranen en Slachtoffers van de Oorlogslaan, wiens levensverhalen hij geduldig probeerde op te sporen.
Deze omvangrijke nummer 2020/3-4 van de Bladen voor Documentatie had niet tot stand kunnen komen zonder de nauwe samenwerking van een efficiënte kerngroep, waarvan ik hier mijn dank wil uitspreken: Catherine, die op een gegeven moment instemde om de hoed van hoofdredacteur te delen en haar deel van de contacten met de auteurs op zich te nemen, met haar ervaring met eerdere speciale nummers; Samuel, die als coördinator zorgde voor een belangrijk en cruciaal onderdeel van de publicatie, en Stéphanie, die aan het eind van de dag een werk deed dat nog nooit eerder was gedaan, in de opmaak van de zestigtal bijdragen die dit nummer hebben samengesteld. Wij willen hen hier bedanken, evenals alle andere samenwerkingsverbanden in verschillende hoedanigheden waarvan de namen op de omslag van deze kwestie worden vermeld.
En tot slot, een vraagstelling…
Dominique had al in gedachten de titel die zijn speciaal nummer zou dragen. U ontdekte het al op de cover: “CoViD-19 + I&D =”. Het stond vermeld op zijn ideale inhoudstafel, maar zonder enige uitleg over de betekenis ervan.
We blijven dus bij één vraagstelling: wat bedoelde hij met deze formulering? We zullen het nooit weten… Daarom hebben we een persoonlijk tintje willen geven door een vraagteken toe te voegen:
“CoViD-19 + I&D = ?”
Christopher BOON
Hoofdredacteur
Turning the threat of covid-19 into an opportunity for greater support to documentary heritage
Statement by UNESCO
Covid-19 and the global library field
Gerald LEITNER, International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA)
Bijna elke bibliotheek en bibliothecaris wereldwijd is op de een of andere manier getroffen door COVID-19. Parallel aan de stress en het leed dat de pandemie op persoonlijk vlak veroorzaakt, hebben bibliotheekmedewerkers een complexe vergelijking moeten maken: hoe kunnen ze, met een heel andere set van hulpmiddelen, omgaan met een andere set van eisen en behoeften van gebruikers.
In dit artikel wordt daarom onderzocht welke impact de pandemie heeft gehad op het vermogen van bibliotheken om diensten aan te bieden, ook maar niet alleen persoonlijk, en wordt gekeken naar hoe goed zij hun aanbod hebben aangepast en zijn geïnnoveerd om gemeenschappen te ondersteunen. Het sluit af met aanbevelingen – rond wetgeving, financiering en connectiviteit – die het oplossen van de vergelijking in de toekomst zullen vergemakkelijken.
Think the unthinkable. A post-covid- 19 European library agenda meeting sustainable development goals to be funded through European structural and investment funds 2021-2027
Giuseppe VITIELLO, European Bureau of Library Information and Documentation Associations (EBLIDA)
De auteur spreekt over het “nieuwe normaal” dat na de Covid-19-crisis deel zal uitmaken van het gewone bibliotheekwerk: meer sociaal-integratieve bibliotheken, meer digitale bibliotheken. Hiervoor zal een beroep moeten worden gedaan op nieuwe financieringsbronnen – bijvoorbeeld de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF) 2021-2027 – en op nieuwe vormen van bibliotheekbeheer. Hij wijst op de EBLIDA-bibliotheekstrategie die verband houdt met de tenuitvoerlegging van de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling in Europese bibliotheken die via ESIF 2021-2027 zullen worden gefinancierd. Deze strategie wordt volledig beschreven in het “Think The Unthinkable” rapport, dat in vier versies op de EBLIDA beschikbaar is met de vertalingen ervan in het Frans, Italiaans en Nederlands (in voorbereiding).
L’ABD-BVD face au covid-19
Récit de notre vie associative en temps de pandémie
Guy DELSAUT, Belgische Verening voor Documentatie (ABD-BVD)
Zoals elke organisatie heeft ook de Belgische Vereniging voor Documentatie zwaar te lijden gehad onder de gezondheidscrisis veroorzaakt door Covid-19. De onzekerheden, de vragen, de aanpassingen aan de situatie hebben ons verenigingsleven getekend in 2020. Zal het Inforum georganiseerd worden? Hoe kunnen wij conferenties voorstellen aan onze leden? Op welke wijze zal de algemene vergadering georganiseerd worden? Maken wij een speciale editie van ons tijdschrift “Bladen voor documentatie” over onze sector in tijden van Covid-19? Dit artikel geeft een blik achter de schermen van onze vereniging, voornamelijk tijdens de eerste golf van de epidemie in België.
De kracht van een beroepsvereniging in tijden van een pandemie: een bevraging en een gids voor de informatiesector
Jessica JACOBS, Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD)
Als we iets kunnen zeggen over 2020, dan is het wel dat het jaar anders uitpakte dan we verwacht hadden. Onze sector, en hun beroepsvereniging, heeft zich van zijn meest flexibele kant getoond. Geplande activiteiten werden geannuleerd en nieuwe acties snel op poten gezet. Als beroepsvereniging probeert de VVBAD zo veel mogelijk in te spelen op de noden die zich vormen bij de leden. De voorbije maanden resulteerde dit onder andere in een sectorgids met een exitstrategie en een bevraging van de sector.
APBFB et pandémie : actions et réflexions
Allyn-Ann BISEAU en Françoise DURY, APBFB – Association des Professionnels des Bibliothèques Francophones de Belgique
Gedwongen door de pandemie om haar activiteiten op een creatieve wijze aan te passen, heeft de APBFB haar krachten hoofdzakelijk gemobiliseerd voor 1) de studie van de maatschappelijke impact van de bibliotheken, opgestart om op termijn een tool voor belangenbehartiging te zijn; 2) de vastberaden deelname door de APBFB aan de inspanningen en acties van het PILEn (Partenariat interprofessionnel du Livre et de l’Edition numérique) ten gunste van de boekenketen. In de bibliotheken zelf was de digitalisering, waarop sterk een beroep gedaan wordt, niet voldoende om een zekere verwijdering van het publiek te verhinderen; en er is nog steeds de breuk die moet bestreden worden. De “take-away” diensten hebben de aandacht naar de bibliotheken getrokken doch enkel op de uitleendienst van boeken. Zij staan momenteel voor een grote uitdaging: het scheppen van banden, het met elkaar in contact brengen, de steun aan het begrip van de wereld, aansporen tot deelname, samengevat hun opdracht van levenslang leren.
Coronabevraging van het cultureel erfgoedveld in Vlaanderen: de impact op erfgoedvrijwilligers en -verenigingen
Hendrik VANDEGINSTE, Histories vzw
Het was voor iedereen meteen duidelijk dat de huidige Corona-crisis zijn gevolgen zou hebben voor het cultureel erfgoedveld in Vlaanderen. Veel groter was de uitdaging om de omvang van de impact in kaart te krijgen, zeker voor de erfgoedvrijwilligers en -verenigingen. Wat door de ene organisatie nauwelijks gevoeld werd, betekende voor een ander een probleem dat zelfs het voortbestaan zelf in gevaar bracht. Histories zette zich in om correcte informatie te verzamelen en te verspreiden aan wie het vroeg. Ook na de bevraging in het begin van de crisis willen we weten voor welke uitdagingen men staat. Hopelijk kunnen we op die manier het begin van een mogelijke oplossing bieden.
Chinese library field active in fight against covid-19
Secretariat of the Library Society of China
Onder leiding van de Library Society of China (LSC) en de National Library of China (NLC) zetten bibliotheken in heel China hun diensten online voort tijdens de sluitingsperiode en hebben zij een positieve bijdrage geleverd aan het gemeenschappelijke doel om de strijd tegen de epidemie te winnen.
Sweden, coronavirus and library and information science
Jan NOLIN, Swedish School of Library and Information Science
Het artikel geeft een korte inleiding tot het landschap van de bibliotheek- en informatiewetenschap in Zweden. Ook het Zweedse coronavirusbeleid zal worden gepresenteerd. Het belangrijkste deel van het artikel onderzoekt de impact van de coronaviruscrisis op de Swedish School of Library and Information Science (SSLIS), van de Universiteit van Borås. Bijzondere nadruk zal worden gelegd op de iConferentie 2020, die door SSLIS wordt georganiseerd. Het artikel wordt afgesloten met beschouwingen over de bibliotheek- en informatiewetenschap in Zweden en het coronavirus.
Opinie: over de bibliotheek als openbare dienstverlening die (gegarandeerd) open moet blijven, of hoe een pandemie de politieke verhoudingen in een gefederaliseerd land blootlegt en op scherp stelt
Patrick VANHOUCKE, Dienst Ondersteuning Bibliotheken in Brussel (OBiB) – Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC)
Tijdens de coronapandemie heeft de werking van de Nationale Veiligheidsraad (NVR) de politieke verhoudingen in ons gefederaliseerde land blootgelegd en op scherp gesteld. In dit persoonlijke opiniestuk bespreekt de auteur de gevolgen voor de sector die hem na aan het hart ligt, die van de openbare bibliotheken. Hij concludeert dat het verschil tussen Vlaanderen en de Franse Gemeenschap groot was. Vlaanderen nam de gemeenten niet in bescherming tegen de maatregelen van de niet bevoegde federale overheid, terwijl de Franse Gemeenschap de gemeenten voorhield dat ze weliswaar de federale maatregelen moesten volgen, maar dat ze dat altijd in veilige omstandigheden moesten doen.
KBR en corona: versnelde uitrol van de digitale strategie, unieke leeszaal en opening van het nieuwe KBR-Museum
Sara LAMMENS, KBR
KBR heeft gereageerd op de corona-crisis door een versnelde uitrol van de digitale strategie, de organisatie van een unieke leeszaal en de promotie van het KBR-museum als aantrekkingspool voor een nieuw en breder publiek van cultuurliefhebbers. Meer dan in het verleden wil KBR de gebruiker centraal stellen en zijn ervaring in het middelpunt van de aandacht houden, ook tijdens de corona-crisis. Intussen wordt er volop nagedacht over de periode ‘post-corona’, waarin KBR de infrastructuur en dienstverlening wil herdenken in lijn met de gewijzigde noden van de gebruikers en de snel evoluerende maatschappij. Wat de voorbije jaren is gebeurd met grote delen van de publieksruimtes (onthaal, expo en museum), staat ook gepland voor de leeszalen en de erfgoedafdelingen.
Crisisinfo in tijden van covid-19: de rol van het Nationaal Crisiscentrum
Bart RAEYMAEKERS, Nationaal Crisiscentrum (NCCN)
Bij het beheer van de corona-crisis in ons land zijn veel verschillende overheidsdiensten betrokken. Het gaat om federale, regionale en lokale overheidsdiensten die de beleidsbeslissingen van het politieke niveau uitvoeren. Een multidisciplinair en interfederaal crisisbeheer is dan ook noodzakelijk, waarbij doordachte informatiestromen van kapitaal belang is.
La continuité des services dans le contexte de la pandémie covid-19 : retour d’expérience du KCE
Patrice X. CHALON, Luc HOURLAY en Nicolas FAIRON, Centre Fédéral d’Expertise des Soins de Santé (KCE)
In maart 2020 werden in België maatregelen genomen om de verspreiding van COVID-19 zoveel mogelijk tegen te gaan. Aan alle organisaties werd aanbevolen om hun medewerkers zoveel mogelijk te laten thuiswerken, maar dit hield wel een risico in voor de continuïteit van de dienstverlening. Over het algemeen bemoeilijkten deze maatregelen de toegang tot wetenschappelijke onderzoeksresultaten. Bij het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) hadden ze echter maar een beperkte impact op de gebruikelijke bibliotheekdiensten. Wel hadden de onderzoekers behoefte aan nieuwe diensten, om hen te helpen bepalen welke middelen ze nodig hadden voor hun werk.
Opportunity amongst the uncertainty.
Adapting to a new norm, the role of information professionals and the 2020 coronavirus outbreak
Andrew CLARK, UCB
De uitbraak van het coronavirus in 2020 vond plaats zonder waarschuwing en vertegenwoordigde een wereldwijde noodsituatie op gezondheidsgebied van ongekende omvang. De wereld werd plots gedwongen zich aan te passen aan een nieuwe norm. Aangezien zowel het aantal infecties als het aantal sterfgevallen blijft stijgen, blijven wetenschappers programma’s versnellen om zo snel mogelijk vaccins en behandelingen te ontwikkelen om tegemoet te komen aan de toenemende behoeften van de getroffenen. Deze bijdrage onderzoekt de rol van de informatieprofessional tijdens de pandemie.
Mondmaskers
Lieva VAN LANGENHOVE, Centre for Textile Science and Engineering
Om verspreiding via de lucht te beperken moeten we rekenen op mondmaskers. Er bestaan mondmaskers van verschillende klassen, die een verschillend niveau van bescherming hebben. Ze hebben ook een andere kostprijs en een ander niveau van comfort. De belangrijkste eigenschappen van een mondmasker zijn het filtratievermogen, luchtdoorlatendheid, pasvorm en voor bepaalde mondmaskers spatdichtheid.
De openbare bibliotheek van Huldenberg en covid-19
Jan PEETERS, Openbare Bibliotheek Huldenberg
Een beknopt relaas van de ervaringen van een kleine openbare bibliotheek tijdens de lockdown in maart 2020 en de daarop volgende maanden.Hoe gingen zij om met de beperkingen en welke aangepaste werkwijzen bedachten zij.
Als de grootste living van Mechelen haar deuren sluit
Roel VAN DEN BRIL en Brien COPPENS, Bibliotheek Het Predikheren
Het Predikheren, dat sinds september 2019 blonk als grootste living van Mechelen, verwelkte dit voorjaar door het coronavirus tot een eenzaam gangpad, gelukkig nog steeds bezaaid met geweldige materialen. Voor sommige bezoekers is het solitaire dwalen tussen de boeken net datgene waar ze in andere tijden over mijmerden. De romantiek verbleekt jammerlijk als het dwalen wordt beperkt tot een half uur bezoektijd met mondmasker en expliciet ontsmet draagmandje. Zetels werden opgeborgen, stoelen gingen op rust en computers op slot. De grootste living werd “ontgezelligd” en herleid tot zijn meest basale dienstverlening.
KU Leuven bibliotheken in tijden van corona
Dirk AERTS, KU Leuven Bibliotheken
Onze samenleving is dit voorjaar 2020 ten prooi gevallen aan een van de ergste gezondheidscrisissen sinds mensenheugenis. Voor de eerste keer gaat het bovendien over een pandemie die de hele wereld in haar greep houdt en alle lagen van de bevolking treft. Veel bedrijven en organisaties worden in hun bestaan bedreigd of worden in elk geval gedwongen om hun werking radicaal om te gooien. Wetenschappelijke bibliotheken vormen daarbij geen uitzondering. Deze bijdrage laat zien hoe KU Leuven Bibliotheken de coronacrisis heeft doorgemaakt, of ten minste wat wellicht slechts de eerste golf ervan zal blijken. Meteen wordt ook duidelijk welke factoren van belang zijn om als informatieleverancier en dienstverlener deze verwarrende tijden succesvol door te komen.
Planning for post-pandemic academic library services
Simon McLEISH, Bodleian Libraries, University of Oxford
Tijdens de Covid-19-crisis is de situatie van veel organisaties, waaronder academische bibliotheken, drastisch en zeer snel veranderd. Dit zal naar mijn mening leiden tot een toekomst waarin de verschuiving naar digitale diensten voor een groot deel permanent zal zijn en waarin de financiële beperkingen ernstig en langdurig zullen zijn. In dit document kijk ik naar wat dit voor bibliotheken na de pandemie kan betekenen en wat er nu kan (en misschien moet) worden gedaan om deze toekomst te plannen.
Een masterproef schrijven in tijden van corona
Emma WOENSDREGT, KU Leuven
Hoe schrijf je een masterproef in coronatijd? De recente gezondheidscrisis heeft een impact gehad op verschillende aspecten van het studentenleven, zowel mentaal als fysiek. Studenten bezig met het schrijven van een thesis moesten hier dan ook rekening mee houden. De KU Leuven wist zeer snel in te spelen op de uitdagingen die zich stelden. Zowel via campagnes rond welzijn, als online zoekplatformen en een scan-on-demand service werden studenten gesteund. De gemiddelde student voert zijn research tegenwoordig echter volledig online. Een verschil tussen het schrijven van een thesis in tijden van corona en het schrijven in de 21e eeuw is hierdoor zeer miniem.
Covid-19: the duty to document does not cease in a crisis, it becomes more essential
Common statement by:
International Council on Archives (ICA)
International Conference of Information Commissioners (ICIC)
ARMA International
Committee on Data, International Science Council (CODATA)
Digital Preservation Coalition (DPC)
Research Data Alliance (RDA)
UNESCO Memory of the World
World Data System
De verklaring is gebaseerd op drie principes: Beslissingen moeten worden gedocumenteerd, dossiers en gegevens moeten in alle sectoren worden beveiligd en bewaard, en de beveiliging, de bewaring en de toegang tot digitale inhoud moeten tijdens de afsluiting worden vergemakkelijkt.
Wij hopen dat de archief-, documentatie-, gegevens- en geallieerde gemeenschappen de verklaring zullen ondersteunen en samen met ons het belang van de plicht om te documenteren, nu en in de toekomst, zullen onderstrepen.
Le projet “Archives de Quarantaine”, les archivistes au cœur de l’action
Virginien HORGE, Ville de Mons
Marie-Laurence DUBOIS, Valorescence
Op het hoogtepunt van de gezondheidscrisis “Covid-19” hebben Franstalige en Nederlandstalige archivarissen zich ingezet om de gegevens, documenten en getuigenissen te verzamelen en te bewaren van deze voor iedereen uitzonderlijke periode. Wij konden niet inactief blijven en zo is het project “Archieven in Quarantaine” ontstaan. Het platform biedt ruimte voor de inzamelprojecten van de archivarissen, de initiatieven van de burgers (steun, gemeenschappelijke getuigenissen, enz…) en voor de studies over de lockdown en de gevolgen ervan voor onze samenleving (economisch, maatschappelijk, sociaal, cultureel, enz.). Het biedt de professionelen ook de mogelijkheid om informatie uit te wisselen over het verzamelen en bewaren van deze resultaten, voornamelijk digitaal. Het artikel legt uit hoe het project zal uitgevoerd worden, de zin die de professionelen er willen aan geven en de eerste resultaten in juli 2020. Het artikel sluit af met de ontwikkelingsmogelijkheden en het toekomstig belang van het platform.
Het corona tijdperk vastleggen voor het nageslacht
Willem VANNESTE, UAntwerpen – VVBAD
Beoordelen of documenten ook nadat ze hun primaire functie hebben vervuld voldoende cultuur-historische waarde hebben om ze voor de eeuwigheid te bewaren is een van de basistaken van de archivaris. De digitalisering en vooral het soms vluchtige karakter van digitale informatie verplicht de archivaris echter steeds vaker om zelf proactief bepaalde zaken vast te leggen of er toch voor te zorgen dat ze worden vastgelegd.
De eerste instructies gaan rond en de eerste coronamaatregelen worden genomen. In zo’n periode wordt het ene na het andere bericht rondgestuurd, worden webpagina’s dag na dag bijgewerkt met de recentste info en instructies. Sociale media worden meer dan ooit gebruikt om informatie te delen en contact te onderhouden. Dit zijn periodes dat je als archivaris snel beseft dat er iets historisch gaande is. Dat als we niet nu bepaalde webpagina’s en andere digitale informatiekanalen capteren, ze mogelijk niet bewaard blijven, ze als historische bron voor deze bijzondere periode voorgoed verloren zijn.
Ad memoriam. Vues de La Louvière en temps de pandémie
Thierry DELPLANCQ, Ville et CPAS de La Louvière
Gewonnen voor de aanpak ontwikkeld door hun Brusselse ambtgenoten na de aanslagen van 2016, hebben het Archief van de Stad en van het OCMW van La Louvière op 13 maart 2020 een programma ingevoerd voor het behoud van de herinnering van de gezondheidscrisis verbonden aan Covid-19. Ook al was de steun van de politieke en administratieve overheden heel belangrijk, voor een dienst die slechts over beperkte menselijke capaciteiten beschikte, waren de problemen reëel. In dit kader heeft het Archief van La Louvière gekozen voor een andere benadering door in te zetten op hun eigen middelen, de participerende dynamiek en een netwerkenbeleid. Eén van de belangrijke uitdagingen van het werk is het verderzetten en de continuïteit van het verzamelen van documentatie.
Leven in tijden van corona: Antwerpenaars, musea en archief maken samen de Antwerpse corona-archieven
Sofie DE RUYSSER, Erfgoedlab Antwerpen – Musea en Erfgoed Antwerpen
Mondkapjes, lege straten, spandoeken om de zorgsector te steunen, aanwijzingen om afstand te houden, buiten aanschuiven bij winkels, niemand had verwacht dit ooit te zullen meemaken. De coronacrisis veranderde het leven en het uitzicht van de stad Antwerpen drastisch. Na enkele initiatieven in binnen- en buitenland rond het belang van het documenteren van de impact van de coronacrisis, lanceerden op 12 mei 2020 ook het MAS en het FelixArchief samen een oproep onder de Antwerpenaars. Dit artikel schetst de totstandkoming van dit Antwerpse corona-archief. Wat waren de intenties en hoe werd het omgezet in de praktijk? Hoe verliep het verzamelproces? En zijn daar kanttekeningen bij te plaatsen voor toekomstige acties?
Infectieziekten & epidemieën: nog steeds actueel
Robrecht (Bob) VAN HEE, Universiteit Antwerpen ; Lambotte Museum voor de Geschiedenis van de Gezondheidszorg
Marc DEMOLDER, Universiteit Antwerpen
Infectieziekten en epidemieën zijn van alle tijden. Een heel aantal van hen zijn ontstaan in tijden van verslechterd klimaat, voornamelijk gekenmerkt door droogte en koude, en resulterend in slechte oogsten, ondervoeding en armoede. Dit was onder meer het geval voor de pest van Justinianus in de 6de eeuw en de Middeleeuwse pest in de ‘waanzinnige’ 14de eeuw. Met de ontdekking der kiemen onder het microscoop en hun 19de-eeuwse koppeling aan bepaalde infectieziekten konden doelmatige geneesmiddelen en vaccinaties tot stand komen. Toch blijven ‘nieuwe’ virusziekten de mensheid belagen en epidemieën veroorzaken. Dit geldt voor ebola, dengue, zika en in het bijzonder voor covid-19. De ontwikkeling en het veralgemeend toedienen van vaccins kan dergelijke epidemieën, c.q. pandemieën in de toekomst voorkomen. Eén en ander wordt toegelicht in een tentoonstelling die heden ten dage loopt in het Lambotte Museum te Antwerpen.
De erfgoedapp: een digitale reddingsboei voor koers in tijden van corona
Diethard VLAEMINCK, KOERS. Museum van de Wielersport
KOERS. Museum van de Wielersport (Roeselare) maakt sinds kort intensief gebruik van de ErfgoedApp om bezoekers toegang te geven tot extra content (wielerverhalen, -foto’s, video en audio). Wat op 19 mei 2020 startte als een manier om coronaproof de deuren te kunnen openen, groeide uit tot een nieuwe manier om bijkomende informatie te delen met het publiek. In dit artikel wordt kort uitgelegd waar KOERS voor staat, wat de ErfgoedApp inhoudt en hoe deze wordt ingezet in het museum.
De stralenkroon van Sint-Veroon. Hoe de coronacrisis de omgang met lokaal erfgoed verandert (?)
Koen DEMARSIN, Judith DE WAELE en Hilke ARIJS, Cultuurregio Pajottenland Zennevallei
Naar aanleiding van de coronacrisis voerde de Erfgoedcel Pajottenland Zennevallei een onderzoek naar de impact van de pandemie op het lokale erfgoedveld. In de streek werden immers twee immaterieel cultureel erfgoedtradities die voorkomen op de Vlaamse Inventaris getroffen: de Sint-Veroonsmars uit Lembeek en de Bloemencorso van Ternat. Een kwalitatief onderzoek, aan de hand een bevraging bij de inwoners en diepte-interviews, hielpen het effect van de annulering in kaart brengen. Verder keken we ook naar de beleving van religie en zorgde corona ervoor dat de erfgoedwerking versneld een draagvlak kreeg voor een nieuwe digitale manier van ontsluiting. Of de coronacrisis een kantelpunt zal betekenen voor het Pajots erfgoed blijft een vraagteken, maar de crisis zorgde in 2020 wel voor een vernieuwde belangstelling voor het lokale erfgoedveld.
The library market in times of covid-19: a supplier’s perspective
Wendy BLANKEN, Elza DOUTAU, Kara KROES LI en Kari PARKER, EBSCO Information Services
In dit artikel gaat EBSCO Information Services in op de COVID-19-pandemie, de trends die zij als gevolg hiervan ziet in de markt, en hoe de situatie voor iedereen een omslag betekent die zowel uitdagingen als kansen met zich meebrengt. Het artikel beschrijft hoe er snel gereageerd werd op de explosief gestegen vraag van zowel medisch professionals en wetenschappers als bibliotheken en informatieprofessionals naar betrouwbare, actuele en overzichtelijke informatie. Vervolgens wordt ingegaan op trends die naar aanleiding van de pandemie zichtbaar werden op het gebied van e-tijdschriften en e-books, met onder meer een aanzienlijke stijging in gebruik van digitale bronnen en een toename van openbaar beschikbare content. Tot slot wordt er een korte blik geworpen op de toekomst.
A wealth of information: CAS resources expediting the development of vaccines and therapeutics for covid-19
Paul PETERS, CAS, Division of the American Chemical Society
Sinds het uitbreken van het SARS-CoV-2 virus en de daarmee verwante COVID-19 ziekte in begin 2020 is er een grote hoeveelheid publicaties verschenen in wetenschappelijke tijdschriften en octrooien. Voor de ontwikkeling van nieuwe laboratorium experimenten en computermodellen hebben de wetenschappers een grote hoeveelheid gegevens nodig uit deze publicaties. CAS, een organisatie die de literatuur op chemisch en biomedisch onderzoek al ruim 110 jaar ontsluit heeft nu een speciaal portaal beschikbaar gesteld met gegevens die wetenschappers kunnen helpen om zo snel mogelijk nieuwe diagnose-, behandelings- en preventiemiddelen te kunnen ontwikkelen.
Enseigner la gestion de l’information et de la documentation en période de confinement : expérience à la Haute École Bruxelles-Brabant, section bibliothécaire-documentaliste (campus IESSID)
Natacha WALLEZ, Haute École Bruxelles-Brabant, campus IESSID
Op de avond van 13 maart 2020 ging de Bibliotheek en Documentatie afdeling van de Haute École Bruxelles-Brabant (IESSID), net als al het hoger onderwijs in Franstalig België, in afzondering. Dit artikel heeft betrekking op de ervaring met afstandsonderwijs die in deze periode is opgedaan.
Pandemie
Guido CLOET
Une pensionnée en I&D et l’information sur le covid-19
Simone JÉRÔME, Université de Liège
Een gepensioneerde dame in I&D die in quarantaine zit, gaat op zoek naar informatie over Covid-19 en vergelijkt de bronnen die zij op het internet gevonden heeft. OP basis van wat zij gelezen heeft, stelt zij zich vragen over een pandemie waarvan een ongecontroleerde groei en het winstbejag steeds erger worden. Ze trekt een vergelijking met de ontwikkeling van de wetenschappelijke onderzoeksliteratuur die aan dezelfde eisen onderworpen is. Ze gaat terug naar de historische bronnen om het ogenblik vast te leggen waarop het gemeenschappelijk goed van de kennis ontglipt aan de Wetenschap om in de Economie terecht te komen. Zij onderzoekt de fasen van de ontwikkeling van de wetenschappelijke informatie waarbij de komst van de digitale technieken de dragers, methoden en selectietools verandert. Ze pleit voor een herovering van het veld door de onderzoekers zelf en de volledige hervorming van een systeem dat de excessen ervan tot in het absurde geleid heeft.
La science ouverte au temps de la covid-19
Bernard RENTIER, Université de Liège
In zeer korte tijd heeft de COVID-19 pandemie zich over de hele wereld verspreid. Het tempo van de wetenschappelijke publicaties over dit onderwerp versnelde exponentieel in traditionele wetenschappelijke tijdschriftenjournalen, maar vooral op preprint servers. Niet al dit werk is a priori betrouwbaar en het bekijken van de gegevens is een uitdaging geweest voor peers, editors en reviewerslezers. Het sociale-mediadebat op sociale media is net zo dramatisch gegroeid. Deze evenementen hebben een sterke invloed gehad op de wetenschappelijke communicatie door het deponeren van onderzoek op preprint servers tot het favoriete communicatiemiddel tussen onderzoekers te maken, door peer revisie vóór publicatie in ‘peer-reviewed’ tijdschriften aan te moedigen en door gebruik te maken van social media-instrumenten om deze acties sneller, breder en transparanter te maken, in overeenstemming met de beginselen van Open ScienceWetenschap.
COAR recommendations for discovery of covid-19 resources in repositories
Recommendations by the Confederation of Open Access Repositories (COAR)
How open science elevates collaboration in covid-19 research – the road to open science
Emilie HERMANS et Inge VAN NIEUWERBURGH, Ghent University Library
De huidige COVID-19-pandemie is een bedreiging die snelle kennisuitwisseling en -transparantie noodzakelijk maakt. Deze tijd toont onweerlegbaar aan hoe doorslaggevend vrij beschikbare wetenschappelijke informatie kan zijn voor de maatschappij. Hoewel de realisatie van een volledig open en transparante onderzoekspraktijk, met toegankelijke en uitwisselbare onderzoeksresultaten, nog verder moet worden ontwikkeld, geven beleid en infrastructuur nu al effectieve manieren aan om COVID-19-onderzoek te versnellen. In dit artikel bespreken we hoe Open Science een cruciale manier van denken is geworden in de huidige onderzoekspraktijk, hoe Open Science-principes hun sterkte aantonen in tijden van crisis en hoe bestaande infrastructuur kan worden ingezet als verzamelaars van open COVID-19-onderzoek.
Letter to scholarly publishing community
An open letter signed by chief science advisors, ministers and leaders
Een oproep aan de wetenschappelijke uitgeverswereld om Covid-19 en coronavirus publicaties en de gegevens die hen ondersteunen onmiddellijk toegankelijk te maken via openbare opslagplaatsen ter ondersteuning van de lopende inspanningen op het gebied van de volksgezondheid. Talrijke groepen binnen de wetenschappelijke publicatie gemeenschap hebben gereageerd op de oproep om COVID-19 onderzoek en gegevens openbaar te maken.
Copyright compulsory licences during the covid pandemic: a view from the UK
Charles OPPENHEIM, Robert Gordon University, Aberdeen, Scotland
De internationale auteursrechtverdragen (die het Verenigd Koninkrijk heeft ondertekend) en de lokale Britse auteursrechtwetgeving maken het mogelijk dat de regering om dringende nationale beleidsredenen dwanglicenties (“compulsory licenses”) op elk werk op het gebied van auteursrechten oplegt. Dergelijke bevoegdheden zijn tot nu toe zelden gebruikt, en zelfs dan nog, meestal alleen om enkele illegale handelingen aan de kaak te stellen in plaats van om medische redenen van nationaal beleid. Een benadering van de Britse regering om gebruik te maken van haar bevoegdheden om dwanglicenties op te leggen aan publicaties die tijdens de COVID-pandemie van nut zouden kunnen zijn, werd door de Britse regering verworpen. In dit document wordt betoogd dat de redenen voor de afwijzing misleidend en juridisch onjuist waren. In het artikel wordt aanbevolen dat de Britse regering de zaak heroverweegt en het gebruik van dwanglicenties voor bepaalde beperkte doeleinden tijdens de pandemie serieus in overweging neemt.
Ensuring data privacy as we battle covid-19 – OECD policy responses to coronavirus (COVID-19)
Secretary-General of the OECD
De OESO verzamelt gegevens, informatie, analyses en aanbevelingen met betrekking tot de gezondheids-, economische, financiële en maatschappelijke uitdagingen van het coronavirus (COVID-19).
Data together covid-19 appeal and actions
Statement by the DATA TOGETHER organisations
A foresight framework for information and documentation professionals – how to find information about the future
Lieve VAN WOENSEL, European Parliamentary Research Service
Dit artikel exploreert de mogelijkheden van foresight- of toekomstverkenningspraktijken voor informatie- en documentatie (I&D) professionals bij het verzamelen van informatie over wat mogelijk kan gebeuren in de toekomst, inclusief het weinig waarschijnlijke. Planmatige toekomstverkenning kan helpen een breder beeld te krijgen van huidige situaties en ontwikkelingen, alsook hun mogelijke impact in de toekomst, en aldus bijdragen tot het verhogen van de kwaliteit van het dagdagelijks werk.
Deze paper schetst de mogelijke functionaliteit van foresight methodes voor I&D professionals en geeft informatie over foresight-opleiding en -training, foresight-netwerken en -organisaties. Vervolgens beschrijft de auteur praktische aspecten van foresight, zoals het bestuderen van gewenste en ongewenste mogelijke evoluties, beoogde en ongewilde consequenties van ontwikkelingen en beslissingen, alsook de concepten van ‘harde’ en ‘zachte’ impact van nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen op de maatschappij. Verdere secties zijn gewijd aan praktische richtlijnen voor een toekomst-bestendige I&D aanpak, onder de vorm van vier aanbevelingen: (1) steeds het brede plaatje zien; (2) systematisch elk onderwerp analyseren in een 360 graden-benadering, waarvoor de STEEPED methode een handige richtlijn is; (3) het exploreren van mogelijke vooroordelen bij de analyse van beschikbare informatie, en (4) het stellen van ‘Wat als…?’ vragen om een dieper inzicht te krijgen in uitdagingen voor de toekomst. Tot slot bevat deze paper enkele reflecties over het verkennen van het ‘nieuwe normaal’ na COVID-19.
De heilige corona
Hans GEYBELS, KU Leuven
Op een haast onwaarschijnlijke wijze kreeg een tweede-eeuwse martelares plots een tweede leven als geneesheilige tegen epidemieën. Nieuwe media zorgden wereldwijd voor een razendsnelle bekendheid van haar naam en haar patronaat. Dat er een loopje werd genomen met de historische werkelijkheid is in het hele verhaal steeds secundair geweest. De coronatijd schortte het vieren van de eucharistie enkele maanden op, maar aan de religieuze volkscultuur kon het virus niet raken. Alle getuigen zijn het erover eens dat mensen hun bedevaartsoord bleven bezoeken en dat ze daar de rituelen bleven uitvoeren die ze altijd al gewoon waren om te doen.
Fact checking et covid-19 : suggestions à l’usage des professionnels de l’information en temps d’ ”infodémie”
Michèle ORBAN, veille-attitude.com
Dit artikel is zowel een fake news decoder als een toolbox. Het zal de meest voorkomende redenen uitleggen om hun identificatie te vergemakkelijken. Het zal dan een reeks hulpmiddelen en reflexen ontwikkelen die moeten worden ingevoerd om de vele valkuilen te vermijden die op het Web worden verspreid. Tenslotte zal het zich concentreren op de verschillende punten van de Belgische en Europese programma’s in hun strijd tegen desinformatie.
Dat andere viraal
Toon LOWETTE, Consulent (retired)
Met verslavende algoritmes wordt informatie zonder enig respect voor waarheid of mensenrechten tot desinformatie vervormd en selectief viraal verspreid. De confirmation bias wordt georganiseerd. Ik begin er goed in te worden in gesprekken die mensen te herkennen die hun kennis over de pandemie alleen uit sociale media halen.
Retracted Covid-19 papers and the levels of ‘citation pollution’: a preliminary analysis and directions for further research
Wynand VAN DER WALT, Rhodes University
Kris A. WILLEMS, Belgium Campus ITversity / Botlhale Village
Wernher FRIEDRICH, Belgium Campus ITversity
Sylvester HATSU, Accra Technical University
Kirstin KRAUSS, University of South Africa (UNISA)
Retraction Watch houdt een “lopende lijst” bij van ingetrokken papieren over Covid-19-gerelateerd onderzoek. Eind september 2020 waren drieëndertig ingetrokken Covid-19 papieren op de lijst geplaatst. We hebben deze ingetrokken papieren geanalyseerd, waarbij we ons specifiek hebben gericht op de manier waarop ze zijn geciteerd door review papers, en vervolgens op de manier waarop ze zijn doorgedrongen en mogelijk vervormd in het publieke discours en het legitieme onderzoek naar Covid-19. De studie toont aan dat er behoefte is aan meer diepgaande studies die zich richten op het fenomeen van de citatievervuiling. We tonen aan dat de “Covid-19-publicatierace”, versterkt door een druk om te publiceren onderzoekscultuur, de gepubliceerde wetenschap over Covid-19 vertekend heeft. We benadrukken de urgentie om de populaire media en kritische besluitvormers te betrekken bij het maken van een onderscheid tussen twijfelachtige en legitieme wetenschap. We benadrukken ook het belang van het tijdig aanpakken van onrechtmatig onderzoek, zowel vanuit het oogpunt van wetenschappelijke communicatie als vanuit het oogpunt van de kwaliteit van het onderzoek.
De coronacrisis bekeken door een epistemologische lens
Pascal DEBRUYNE, Odisee Hogeschool
Brecht DE SMET, UGent
Karim ZAHIDI, UAntwerpen & UGent
In deze bijdrage vragen de auteurs zich af welke kennis nodig is om de maatschappelijke problemen op te lossen die door de pandemie worden veroorzaakt. Ze argumenteren dat deze vragen niet afzonderlijk van elkaar beantwoord kunnen worden en dat deze problemen enkel aangepakt kunnen worden wanneer kennis op een geïntegreerde en niet-hiërarchische manier wordt geproduceerd. Vanuit deze vaststelling dringen zich een aantal andere vragen op: wie produceert kennis? Over welke kennis beschikken we? Hoe komt deze kennis tot stand? Welke kennis wordt als waar en relevant beschouwd – en wie bepaalt dit? Hoe kunnen we de wetenschappelijke kennisproductie over Corona kritisch onder de loep houden zonder deze te relativeren en ons handelen te verlammen?
De civil-military engagement group & desinformatie rond covid-19 in Afrika
Ruben HUYLEBROECK, Civil-Military Engagement Group
Sinds enige tijd zijn termen zoals ‘fake news’ en desinformatie buzzwords die zeer frequent aan bod komen in het dagelijkse nieuws. Deze concepten vormen echter een bedreiging voor onze Westerse waarden, het democratische proces binnen onze samenleving en zelfs de veiligheid van onze Belgische bevolking. Desinformatie en fake news kunnen echter ook een invloed hebben op Belgen buiten de grenzen van ons grondgebied, zoals Belgische militairen die in het buitenland een opdracht uitvoeren. Sinds enkele jaren beschikt Defensie hiervoor over een gespecialiseerde eenheid, namelijk de Civil-Military Engagement Group, die onder andere het opsporen, analyseren en weerleggen van desinformatie tegen Belgische militairen in het buitenland als opdracht heeft.
Infowar – een information war room in tijden van covid-19
KN & HW, Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV)
Internet is niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven en heeft voor een enorme ommezwaai in onze manier van denken en handelen. Deze evolutie, samen met de technologische veranderingen zorgen voor vele uitdagingen.
De beïnvloeding door statelijke en niet statelijke actoren nemen ook toe. ZIj proberen, door in te spelen op de bekommernissen van onze maatschappij, het publiek te beïnvloeden. Tijdens de COVID-19 pandemie hebben voornamelijk Rusland en China een voorname rol gespeeld in de beïnvloeding van de Belgische bevolking.
Crise sanitaire, crise cyber ? Ou comment la covid-19 a impacté le cyber-espace
Phédra CLOUNER, Centre for Cybersecurity Belgium (CCB)
Samen met de explosie van de nieuwe technologieën is de cyberbedreiging steeds meer aanwezig. Deze nieuwe technologieën bieden ons talloze opportuniteiten en vereenvoudigen in grote mate alle aspecten van ons privéleven en van ons beroepsleven. Het is dankzij deze laatste dat, tijdens de gezondheidscrisis die iedereen getroffen heeft, de organisaties konden blijven verder werken door veralgemening van het telewerken. Maar de cybercriminelen gebruiken deze nieuwe technologieën als medium voor hun aanvallen en hebben tijdens deze moeilijke periode hun aanpak gewijzigd.
Na herinnerd te hebben aan het Centrum voor Cybersecurity België en zijn doelstellingen en doelpubliek, sommen wij nog eens de belangrijkste cyberbedreigingen op en bestuderen wij de wijze waarop deze criminelen COVID-19 gebruikt hebben als voorwendsel voor hun aanvallen. Wij komen ook terug op de concrete maatregelen die het Centrum voor Cybersecurity België genomen heeft en neemt om deze aanvallen te bestrijden en de tools die ter beschikking staan van de organisaties.
Civictechhub.org – organize organisations during crises
Anonymous contribution, CivicTechHub
Een menselijke crisis brengt natuurlijk een kritische massa teweeg van mensen die geïnteresseerd zijn in het verzachten, overwinnen en oplossen van de crisis, in een of meer van haar aspecten. Om dit te kunnen doen, moeten mensen zich organiseren. Door enkele voorbeelden te laten zien waarmee gevestigde instellingen te maken hebben wanneer ze proberen te voldoen aan essentiële behoeften tijdens een crisis, pleit deze paper voor een gecentraliseerd platform zoals CivicTechHub.org waar alle lagen van de burgermaatschappij op een zinvolle manier kunnen bijdragen aan het vinden van oplossingen en het ontvangen van de nodige kredietwaardigheid, terwijl het mogelijk is om samen te werken, projecten te beoordelen en te valideren.
Archimag-onderzoek: telewerken onder informatieprofessionals
De resultaten van de enquête werden gepubliceerd in een artikel in de papieren versie van het tijdschrift, maar ook online. De infografie wordt, met toestemming van Archimag, op de volgende pagina weergegeven.
De rol van de task force ‘data & technology against corona’
eGezondheid, Portaal van de diensten eGezondheid
De Task Force ‘Data & Technology against Corona’ was actief van einde maart 2020 tot medio mei 2020. De Belgische autoriteiten hebben via deze website voortdurend nuttige toepassingen en platforms met betrekking tot de strijd tegen covid-19 geëvalueerd. Dit korte artikel vat de rol van de Task Force samen.
How solidarity went viral in Belgian cities during covid19
Bart WOLPUT, Give A Day
#OurCityHelps begon als een kleine solidariteitscampagne op 13 maart, maar kwam in een enorme solidariteitsgolf terecht. Wij – Giveaday.be is een Belgische burgerbeweging – hebben besloten om het bijbehorende platform impactdays.co gratis ter beschikking te stellen aan de gemeenten om zo dringende coronabijstand tussen de buren mogelijk te maken. We hadden dit resultaat niet verwacht. In de volgende 2 maanden bundelden meer dan 300 steden hun krachten, activeerden meer dan 100.000 vrijwilligers en bereikten 4 miljoen mensen met de 5 grootste Corona Challenges.
Wat is Strava en hoe wordt het gebruikt?
Koen VERLEDENS, Stad Roeselare
Strava is een van de bekendste en meest gebruikte sportapplicaties ter wereld. De app heeft tal van analysemogelijkheden, maar kent ook een social media functie. De app wordt meest gebruikt door lopers en fietsers. Stad Roeselare gebruikt de app reeds een aantal jaar in functie van extra inzet op loopbeleving. Tijdens de coronacrisis sloegen mensen massaal aan het sporten en kende het aantal Strava-gebruikers een grote stijging. De app voerde naar aanleiding daarvan een aantal wijzigingen in functionaliteit door. Stad Roeselare maakte handig gebruik van de app om de vele lopers vast te houden en te blijven triggeren tijdens deze speciale periode.
Culture at a crossroad: how covid-19 is accelerating the digital transformation of the cultural heritage sector
Harry VERWAYEN, Europeana Foundation
De COVID-19 pandemie heeft de culturele sector op slag veranderd. Gedigitaliseerde collecties kregen een nieuwe rol en werden centraal gesteld om bezoekers te engageren – online. Voor een sector die zoveel instellingen telt die pas aan het begin staan van hun digitale transformatie was deze verandering een ware openbaring. Het belichtte wat mogelijk was met digitaal cultureel erfgoed, technologie, en een beetje verbeelding. Maar het liet ook de verschillen in ontwikkeling en mogelijkheden zien – de organisaties met de middelen om in zich in een digitale wereld te begeven tegenover instellingen die nog niet effectief in een online omgeving kunnen functioneren. De missie van het Europeana Initiatief is om culturele erfgoedinstellingen in staat te stellen om tot digitale transformatie te komen. In dit artikel leggen wij uit hoe de pandemie zorgt voor een stroomversnelling, en lichten wij het werk toe dat wij ondernemen om deze ontwikkeling te ondersteunen.
Nationale veiligheidsradeloosheid
Stijn DE PAEPE, Dichter
S’informer à l’ère du coronavirus : enjeux et ressources
Alexia BRUMAGNE en Maïté CUVELIER, Cultures&Santé
De “gezondheidsgeletterdheid” wordt omschreven als de mate waarin individuen beschikken over het vermogen om toegang te hebben tot informatie, om deze informatie te begrijpen, te evalueren en te gebruiken met het oog op het behouden of verbeteren van hun gezondheid en de gezondheid van hun omgeving. De epidemie Covid-19, een wereldwijd en tot op heden ongekend fenomeen voor de huidige generaties, heeft de moeilijkheden aangetoond waarmee iedereen geconfronteerd wordt bij het beheer van informatie met betrekking tot de gezondheid en de evaluatie ervan. Om de aandacht te vestigen op deze uitdaging en de betrokkenen te ondersteunen, heeft Cultures&Santé, een vzw voor de bevordering van de gezondheid en van permanente vorming, meerdere bronnen gepubliceerd. Dit artikel geeft er een voorstelling van, vanuit een reflectie over de huidige context van de epidemie en de impact ervan op de verwerking van de informatie. Dit artikel geeft er een voorstelling van, vanuit een reflectie over de huidige context van de epidemie en de impact ervan op de verwerking van de informatie.
De impact van de corona pandemie op de Boekenbeurs en Boek.be vzw
Linde DESSOY en Evi WERKERS, Kenniscentrum Boek.be vzw
Bij het grote publiek is Boek.be vooral bekend als organisator van de Boekenbeurs, maar het is niet de enige activiteit die Boek.be verricht. Een van de kerntaken is de monitoring van de markt en het stimuleren van onderzoek naar de boekenmarkt. Ook tijdens deze pandemie werd daar op ingezet.
Onderzoekscommissies & de expert-documentalist, bibliothecaris, documentalist en archivaris…
Reactie gesprokkeld door Dominique VANPÉE
Als historicus en informatieprofessional was Dominique Vanpée altijd op zoek naar antwoorden op zijn vragen bij de bron zelf. Met de coronacrisis en de verwarring die we bij onze beslissers hebben gezien, liep hij vooruit op een praktische vraag die zou rijzen naar aanleiding van eventuele democratische debatten die licht zouden werpen op de oorzaken ervan.
Zo vroeg hij zich af wat de rol is van de informatieprofessionals bij het verzamelen van informatie voor een eventuele parlementaire onderzoekscommissie die voor dit doel zou opgericht worden. Hij vroeg Joris Vanderborght, Archivaris van de Kamer van Volksvertegenwoordigers.
IFLA signs joint statement with IATUL on publisher pricing
Joint statement by
Christine MACKENZIE, IFLA
Charles ECKMAN, IATUL
Verslag
The role of libraries during the COVID-19 pandemic
Ghislaine DECLEVE
Beste lezers van de Bladen voor Documentatie,
De redactie betreurt het om aan te kondigen dat er dit kwartaal geen editie 2020/3 wordt gepubliceerd.
De publicatie van dit nummer onder goede omstandigheden is momenteel onmogelijk in een moeilijke context.
Desalniettemin bereiden we een speciale uitgave voor het einde van het jaar voor, het zal een gecombineerde uitgave 2020/3 – 2020/4 zijn.
Heb een mooie herfst en zorg voor jezelf,
Het Bladen team
Dit trimester biedt de Bladen voor Documentatie u twee dossiers aan, één over het fotoarchief en één over de webarchivering met het project PROMISE.
Veel leesplezier en een prettige zomer!
Woord vooraf
Dit is het eerste nummer van de Bladen na de lockdown. Het afgelopen voorjaar is door de komst van Covid-19 een onverwachte beproeving gebleken. Het leek wel een winterslaap in de lente. Het verplicht thuisblijven heeft geresulteerd in veel tijd voor bezinning en heeft ons gedwongen ons aan te passen en te zoeken naar nieuwe vormen van samenleven en communicatie. Het is een tijd waarin ook de cultuur zwaar op de proef is gesteld: sluiting van musea, toneelzalen, theaters en bioscopen, maar ook van bibliotheken, kortom van alles wat het tonen van kunst, maar ook het kennisnemen ervan, mogelijk maakt. De uitdrukking ‘mens sana in corpore sano’ leert ons dat onze geestelijke gezondheid even belangrijk is als de lichamelijke. We moeten vooruit kijken en proberen hier beter uit te komen.
Het zoeken naar nieuwe vormen van communicatie en expressie is kenmerkend voor de afgelopen twee eeuwen, van de fotografie begin 19e eeuw tot de ontwikkeling van internet eind 20e eeuw. Precies die twee expressie- en communicatievormen komen in dit nummer aan de orde.
Na de schilderkunst, het schrijven en de muziek, is de fotografie aan het begin van de 19e eeuw het eerste expressiemiddel van een geheel andere orde: een communicatie-instrument dat radicale veranderingen teweegbrengt met het inluiden van het instanttijdperk. Elk expressiemiddel verlangt zijn eigen archivering. Hierover gaat het eerste deel van de Bladen.
Het andere medium dat in ons tijdperk in een kentering heeft geresulteerd en dat inmiddels onontbeerlijk is voor onze communicatie, is internet. Vanaf de verschijning aan het einde van de 20e eeuw tot nu toe heeft internet een exponentiële ontwikkeling doorgemaakt. Dankzij internet worden miljarden mensen onderling verbonden en wordt de wereld één enorme bibliotheek.
In het dossier over het fotografisch archief wordt het Doc’Moment van november 2019 aangehaald: Nico Gastmans noemt de belangrijke collectie van het Persagentschap Van Parys. Erik Buelinkx en Julie Mauro presenteren vervolgens hun werk binnen het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK). En tot slot een artikel van Guy Delsaut over de door Wikimedia Commons ontwikkelde collectie beeldarchieven.
Nico Gastmans presenteert de grote collectie van het Persagentschap Van Parys, bestaande uit een eeuw aan fotografische archieven en de achtereenvolgende dragers sinds de uitvinding van de fotografie (glasplaat, zwart-witnegatief en kleurnegatief). De collectie toont niet alleen de hele historie van de 20e eeuw, maar ook een revolutie in de informatiewereld. Germaine Van Parys, oprichtster van het eerste fotopersagentschap, was baanbrekend, niet alleen doordat ze een geheel nieuw soort persagentschap heeft opgezet maar vooral doordat ze de eerste vrouw was die een persagentschap stichtte. Het Persagentschap Van Parys staat model voor alle huidige fotopersagentschappen.
Erik Buelinkx en Julie Mauro laten ons kennismaken met het KIK, het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. Dit instituut beschikt over een collectie van een miljoen negatieven die wordt gedigitaliseerd, geïdentificeerd en intern opgeslagen door de Cel Digitalisering, die in 2013 is opgericht in het kader van het project van Belspo. Het DIGIT-project heeft ook tot doel de collectie interventiedossiers van het KIK te digitaliseren.
Ten slotte presenteert Guy Delsaut in het laatste artikel van het Dossier fotografisch archief de collectie Wikimedia Commons: een collectie van ruim 60 miljoen mediabestanden, waaronder ruim 57 miljoen afbeeldingen, die zijn beschreven en gerubriceerd. Iedereen kan er een bijdrage aan leveren door nieuwe foto’s aan te dragen of de beschrijvingen van de foto’s aan te vullen. Ook is te zien hoe deze foto’s legaal kunnen worden gebruikt.
Dit artikel vormt tevens de brug naar het tweede dossier: internetarchieven.
Het tweede dossier is gewijd aan de archivering van internet. Eind 20e eeuw heeft internet tot de andere kentering in de informatiewereld geleid. Aan de archivering van dit medium wordt aandacht besteed in de vijf verschillende artikelen van dit dossier.
Niels Brügger beschrijft hoe de archivering van internet plaatsvindt en wat het belang ervan is voor het onderzoek. In zijn artikel komen de verschillen in archivering tussen de Verenigde Staten en Europa aan de orde. Maar ook het verschil tussen de landen waar internetarchivering plaatsvindt en de landen waar dat niet het geval is.
In een interview dat is gecoördineerd door Nadège Isbergue, Friedel Geeraert en Sally Chambers, noemen Niels Brügger en Valérie Schafer het project PROMISE, dat is ontwikkeld tijdens de conferentie Saving the Web: the Promise of a Belgian Web Archive. Het accent wordt gelegd op het belang van de archivering van het web als informatie- en onderzoeksbron.
Alejandra Michel laat ons naar internetarchivering kijken vanuit een juridisch oogpunt. Hierbij staat het behoud van de archieven en de beschikbaarheid voor onderzoekers en het algemene publiek voorop.
Patricia Blanco noemt de verschillende stadia van het archiveringsproces, ook in het kader van het project PROMISE. Het doel is de behoeften en verwachtingen van onderzoekers in kaart te brengen, maar ook de technische toegang in verband met de toegankelijkheid van de archieven.
Nu de lockdown wordt afgebouwd, zal de ABD-BVD langzaamaan haar kernactiviteiten weer oppakken: Inforum, Doc’Moment en commercieel evenement. In het kader van de noodzakelijke aanpassing zullen we binnenkort een Doc’Moment organiseren in de vorm van een webinar. Ondertussen wens ik u veel leesplezier met dit nummer. En zorg goed voor uzelf.
Vincent DUTERME
Hoofdredacteur
Dossier : HET FOTOGRAFISCH ARCHIEF
L’archive photographique au sein d’une agence de presse photo
Nico GASTMANS, Business Development Manager, Germaineimage
We behandelen dit onderwerp op basis van de geschiedenis van twee vrouwen die zich hebben doen gelden in de Belgische perswereld en hun opvolgers: enerzijds Germaine Van Parys (1893 – 1983) en Odette Derèze (1932), de eerste twee vrouwelijke persfotografen in België, en anderzijds Tom Gastmans (1964) en Nico Gastmans (1968), die het voortbestaan van dit fotografische archief verzekeren.
De l’analogue au numérique, gestion des fonds documentaire de l’IRPA
Julie MAURO, Documentaliste
Erik BUELINCKX, Responsable infothèque
De collectie van iets meer dan een miljoen negatieven van het fotoarchief van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), wordt gedigitaliseerd, geïdentificeerd en intern opgeslagen door de Cel Digitalisering, die in 2013 is opgericht in het kader van het DIGIT-project van Belspo. De collectie is toegankelijk via de site BALaT (Belgian Art Links and Tools)1. Het DIGIT-project heeft ook tot doel de collectie interventiedossiers van het KIK te digitaliseren. Sinds 2018 werkt het KIK samen met andere nationale en internationale instellingen aan een ‘research data management’-project: HESCIDA (HEritage SCience Data Archive), om de grote hoeveelheid door zijn onderzoekers voortgebrachte heterogene wetenschappelijke gegevens te verzamelen en te delen.
Wikimedia Commons, des millions d’images en liberté
Guy DELSAUT, Professionnel de l’information
Er kunnen ruim 60 miljoen mediabestanden worden geraadpleegd, gewijzigd en hergebruikt in Wikimedia Commons, een van de projecten van de Wikimedia Foundation. De afbeeldingen vormen het grootste deel van de bestanden: ruim 57 miljoen foto’s, schema’s, schilderijen, kaarten, enz. Elk beeld is beschreven en gerubriceerd. Deelnemers kunnen nieuwe foto’s uploaden, maar ook beschrijvingen of rubriceringen van de werken aanvullen. In dit artikel kijken we in vogelvlucht naar de rechten die aan deze bestanden verbonden zijn, de inhoud van de site en het opensource-werk dat eraan kan worden besteed. Ook zien we hoe we een afbeelding kunnen zoeken en legaal kunnen gebruiken.
Dossier : SAVING THE WEB
National web archives — the land of promise for researchers
Niels BRÜGGER, Department of Media and Journalism Studies, Aarhus University
In dit artikel wordt dieper ingegaan op een aantal belangrijke aandachtspunten in verband met nationale internetarchieven en het potentiële gebruik ervan door onderzoekers. In de eerste hoofdparagraaf worden de voornaamste verschillen tussen de VS en Europa beknopt toegelicht. Daarna volgt een identificatie van een aantal problemen die relevant zijn als het over internetarchieven in Europa gaat. Dit gebeurt door te focussen op welke landen een, meerdere of geen internetarchieven hebben, welke strategieën er kunnen worden gebruikt, en wat de toegangsvoorwaarden inhouden. In de volgende hoofdparagraaf wordt de potentiële impact besproken van de kenmerken van internetarchieven op de transnationale Europese geschiedschrijving. Hiertoe wordt een case study van het Deense internetdomein gebruikt. In de laatste hoofdparagraaf wordt kort ingegaan op de mogelijke toekomstige situatie in België.
PROMISE : un projet de recherche pour un archivage du web belge au niveau fédéral
Rolande DEPOORTER, Chef du service Archivage digital, AGR
Friedel GEERAERT, Assistante scientifique en archivage du web, KBR
Gerald HAESENDONCK, IDLab UGent
Sébastien SOYEZ, Chef de travaux Service Archivage digital, AGR
Sophie VANDEPONTSEELE, Directrice des Collections contemporaines, KBR
Van juli 2017 tot december 2019 werkte de Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) – in samenwerking met het Algemeen Rijksarchief (ARA) en meerdere Belgische universiteiten en hogescholen – aan het onderzoeksproject PROMISE met als doel een federale strategie uit te stippelen voor de archivering van het Belgische web. Dit artikel schetst het parcours dat het onderzoeksteam gedurende meer dan twee jaar heeft afgelegd: state of the art, een strategie bepalen, studie van meerdere scenario’s evenals hun kosten en technische infrastructuur. De resultaten van dit onderzoeksproject, dat werd gefinancierd door het Belgische wetenschapsbeleid (BELSPO), werden in oktober 2019 voorgesteld tijdens het colloquium “Saving the web”.
Tour d’horizon sur les aspects légaux de l’archivage du web
Alejandra MICHEL, Chercheuse au CRIDS en Maître de conférences en Droit des médias à l’Université de Namur
Het valt niet te ontkennen dat internet tegenwoordig bol staat van inhoud die kan aanzetten tot het publieke debat of het cultureel erfgoed kan voeden. Het behoud daarvan voor toekomstige generaties en de beschikbaarheid voor onderzoekers en het algemene publiek, vormen een enorme maatschappelijke uitdaging. De initiatieven die worden genomen om het geheugen van internet te behouden en te archiveren, maken het voor burgers gemakkelijker hun recht op informatie uit te oefenen, doordat zij daarmee een waardevol instrument in handen krijgen om deze omvangrijke inhoud te doorzoeken. Deze initiatieven werpen echter juridische kwesties op die moeten worden opgelost om strategieën voor de archivering van internet te ontwikkelen en aan het publiek duurzame internetarchieven ter beschikking te kunnen stellen die de bestaande belangen respecteren. Deze bijdrage geeft een overzicht van de belangrijkste juridische aspecten.
Exploring the 20-year evolution of a research community: web-archives as essential sources for historical research
Interview van
Niels BRÜGGER, Aarhus University
Valérie SCHAFER, University of Luxembourg
door
Friedel GEERAERT, KBR
Nadège ISBERGUE, KBR
Sally CHAMBERS, Ghent Centre for Digital Humanities
Het PROMISE-project kon niet worden bedacht zonder de kwestie van toegang tot Belgische webarchieven aan te pakken. Het belangrijk is om de Web te bewaren, omdat het belangrijk is als informatiebron voor onderzoek. Tijdens de conferentie “Saving the Web: the Promise of a Belgian Web Archive” werd daarom veel aandacht besteed aan de toegang en het gebruik van deze specifieke archieven. Twee van de sprekers op deze conferentie, Valérie Schafer en Niels Brügger, waren bereid om hun ervaringen te delen met betrekking tot het gebruik van webarchieven, die soms teruggaan tot begin jaren 2000.
Behind the scenes of the Belgian web archive: research opportunities and challenges
Patricia BLANCO, Internship at the Royal Library of Belgium during the PROMISE project ; MSc in Digital Humanities at KU Leuven
Bij de lancering van het PROMISE-project in België om een nationaal internetarchief op te zetten, mocht een onderzoeker in Digital Humanities deelnemen aan de verschillende fasen van de workflow voor internetarchivering: selecteren en verzamelen van websites, kwaliteitscontroles van die sites en toegang tot de gearchiveerde bestanden voor het testen van onderzoekstools. Het doel hiervan was om de potentiële behoeften en verwachtingen van onderzoekers te kennen, maar ook de technische vereisten en beperkingen van het verstrekken van toegang tot de bestanden op gegevensniveau. Dit artikel geeft een overzicht van de beste praktijken en van de uitdagingen die tijdens de ervaring van de onderzoeker naar boven kwamen.
Voor dit eerste nummer 2020 van de Bladen, de specialisten van de attendering hebben voor jullie een speciaal nummer uitgedacht. Goede ontdekking!
SPECIAAL NUMMER
Attendering vandaag
Woord vooraf
Attendering mag dan duidelijk kaderen in een aanpak van economische informatievergaring, we moeten ook vaststellen dat dit een competentie is die steeds meer gegeerd is op alle niveaus van onze brede waaier aan informatiediensten.
Uitgaand van die vaststelling besloot Bladen voor Documentatie om een speciaal nummer te wijden hieraan, met een panoramisch beeld van de huidige stand van zaken.
Waarom een panoramisch beeld? Omdat we ons overzicht starten met een terugblik op het verleden en een korte schets van de historisch-geografische context, en omdat we afsluiten met een blik op de toekomst, dankzij het prospectieve werk van het Forem dat ons duidelijk maakt welke competenties verwacht zullen worden bij de verantwoordelijken voor monitoring van morgen. En ook omdat, tussen verleden en toekomst, de attendering zoals die vandaag plaatsvindt, in al zijn aspecten zal worden ontleed: de behoefte aan samenwerking, de impact van artificiële intelligentie, de evolutie van de instrumenten, analyse en representatie van de informatie, enz.
Eerste halte tijdens onze rondreis is de infobesitas die ons tegenwoordig teistert, en waarop Michèle Orban dieper ingaat. Aansluitend op het Doc’Moment van september 2019 mag ik hier de voordelen van een monitoringdienst uiteenzetten met het oog op een gezonde omgang met informatie.
Elke monitoring is gebonden aan een plaats, een cultuur, wat maakt dat de terminologie die wordt gebruikt om erover te praten, soms moeilijk te vertalen is. Verwijzen ze naar identieke concepten? Een interessante vraag, waarop Dominique Vanpée verder ingaat. Bogend op zijn ervaring presenteert hij de monitoring gehercontextualiseerd binnen de Belgische grenzen … We kijken alvast uit naar het vervolg van dit artikel in een volgend nummer van de Bladen. Vervolgens laten we België achter ons en trekken we naar Zwitserland, waar we in het gezelschap van Hélène Madinier en Stéphanie Haesen kennismaken met de evolutie van de praktijken in Franstalig Zwitserland.
We zetten onze reis voort met technologie en artificiële intelligentie als invalshoek. Een belangrijk aspect dat wordt behandeld door Marc Borry, die ons een uiteenzetting zal geven over de opportuniteiten en bedreigingen die de laatste ontwikkelingen van de artificiële intelligentie, en meer in het bijzonder ‘deep learning’, inhouden voor de verantwoordelijken voor monitoring. En omdat technologie niet alles oplost, sluit Jérôme Bondu hierop aan met de noodzaak van het collaboratieve aspect in elke fase van het proces.
Als we het vandaag hebben over attendering, dan kunnen we niet anders dan een ommetje te maken langs de sociale netwerken en de informatiemijnen die daar te vinden zijn, voor wie er gebruik van weet te maken. Guillaume Sylvestre laat ons kennismaken met en innovatieve methodologie: met blockchain als illustratie, beschrijft hij hoe Social Graph Due Diligence de zwakke signalen kan achterhalen en de echte influencers in een domein identificeren.
Als centraal element om te anticiperen op de evolutie van een bepaalde omgeving, is het zwakke signaal effectief de graal van de verantwoordelijke voor monitoring. In de multinationals staat een ‘intelligence team’ garant voor een 24-uursbewaking. Dankzij zijn actieve ervaring in het domein van de strategische informatievergaring zal Joséph H.A.M. Rodenberg ons tal van voorbeelden aanreiken om te tonen hoe strategische informatievergaring ervoor kan zorgen dat bedrijven de grote crisissen die worden veroorzaakt met name door het verlies van een concurrentievoordeel, kunnen vermijden.
Ongeacht het type of de grootte van de organisatie, de middelen die ter beschikking staan of de doelstelling, analyse blijft een cruciale rol spelen in het proces. Dat is wat Véronique Mesguich betoogt in haar uiteenzetting rond de verschillende benaderingen en methoden voor de analyse van strategische informatievergaring.
Vervolgens neemt Christophe Deschamps het over met zijn methode van mindmapping, zeer nuttig in elke fase van het proces, vanaf de verzameling van informatie tot en met de analyse en verspreiding ervan. En als u het toch allemaal niet meer weet, dan kunt u terecht bij Serge Courrier, die u zal begeleiden met een zeer concrete uiteenzetting van zijn methode om het volledig anders aan te pakken.
Zoals voorzien eindigt onze panoramische rondreis met de ogen op de toekomst gericht, met het artikel van Jean-Claude Chalon, van wie de prospectieve werken het mogelijk maken om de verwachte evoluties te ontwaren in termen van competenties voor de verantwoordelijken voor monitoring in de komende vijf jaar.
Dan rest me enkel nog om de auteurs van harte te bedanken voor hun waardevolle bijdrage. Ik wens u een goede reis toe, in hun gezelschap.
Michèle ORBAN
Concevoir un système de veille dans une perspective de diététique informationnelle
Michèle ORBAN, Consultante et formatrice en veille informationnelle
Informatie- en documentatieberoepen worden vandaag vooral getroffen door een fenomeen, dat meer en meer algemeen bekend staat als infobesitas. Geconfronteerd met de ongecontroleerde verspreiding van informatie, kunnen monitoringtools worden aangepast voor het filteren en afslanken van de informatiestroom. Na het kort schetsen van de historisch-geografische context van de attendering, presenteert het artikel het recept en de voordelen van een attendering om de informatieovervloed op dieet te zetten.
De wolk rond ‘veille technologique’ (1ste deel)
Dominique J.B. VANPEE, redacteur / researcher Gosiau GCV
In deze bijdrage kijken we door dunne historische lagen naar de ontstaansgeschiedenis van ‘veille technologique’ en gelijk(w) aardige Angelsakische begrippen (competitive & strategic intelligence) binnen de ruime Belgische context – met inbegrip van wat ze in het buitenland meekregen. We houden rekening met de voorgeschiedenis van attendering en SDI als we de wolk vanuit de Nederlandse taal willen ontwarren.
Évolution des pratiques de veille en Suisse romande et rôle des professionnels de l’information dans la promotion de la veille
Hélène MADINIER, Professeure associée HES, Haute École de Gestion de Genève
et Stéphanie HAESEN, Chargée de cours HES, Haute École de Gestion de Genève
In dit artikel wordt beschreven hoe de attendering praktijken de laatste 15 jaar geëvolueerd zijn in Franstalig Zwitserland, op basis van onderzoeken, getuigenissen van beoefenaars over bijzondere gevallen, en de ontwikkeling van de netwerken: colloquia, lezingen en beroepsvereniging, de ontwikkeling van het toegepaste onderzoek en opleiding in attendering.
Intelligence artificielle et veille
opportunités et menaces
Marc BORRY, Conseiller à la Police fédérale et chargé de cours à l’Université de Lille et HE2B
Artificiële intelligentie (AI) is niet nieuw, maar de belangrijke ontwikkelingen van de afgelopen jaren, met name op het gebied van “deep learning”, bieden veel mogelijkheden om de waak nog effectiever te maken door bepaalde taken te automatiseren of de waker te helpen bij de uitvoering ervan. Dit artikel geeft een overzicht van deze verschillende mogelijkheden, maar ook van de bedreigingen die AI genereert. Het is aan wakers en vooral aan toekomstige wakers om te leren leven met behulp van machines om het risico te vermijden dat ze door hen worden vervangen. De uitdaging zal zijn om de basis van een nieuwe “hybride intelligentie” uit te vinden.
Facteurs clés de succès d’une veille collaborative
Jérôme BONDU, Directeur de la société Inter-Ligere, veille & intelligence
Men is geneigd te stellen dat attendering en collaboratief werken zodanig met elkaar vervlochten zijn dat een ‘collaboratieve attendering’ haast een pleonasme is. Immers, of het nu tijdens de fase van de behoefteanalyse is, dan wel in de fase van de informatieverwerking of bij het delen van de resultaten, het collaboratieve aspect is overal aanwezig. Maar we moeten vaststellen dat collaboratief werken vaak meer een wens blijft dan realiteit. In dit artikel proberen we een antwoord te geven op vier vragen: waarom is collaboratief werken een noodzaak? Waardoor wordt dit geremd? Welke methodologie volgen? En welke instrumenten tot slot gebruiken?
La Social Graph Due Diligence sur Twitter, une méthodologie d’analyse stratégique qui combine algorithmes de sciences sociales, datavisualisation et expertise humaine
Guillaume SYLVESTRE, Directeur de l’innovation numérique à l’Agence pour la Diffusion de l’Information Technologique (ADIT)
De innovatieve nieuwe technologische sectoren beloven gouden bergen, maar de realiteit is soms hard, zoals we onlangs nog konden zien met We Work. Afgezien van de complexiteit van de economische modellen van de start-ups, leiden goede ideeën niet altijd tot een commercieel succes. Wij stellen hier een methodologie voor om de veelbelovende start-ups te identificeren door hun sociale interacties in kaart te brengen. Het komt erop aan om het vermogen van een start-up als influencer op de actoren van zijn sector te verifiëren, door de dynamiek van de uitwisselingen op Twitter te analyseren, die geïnterpreteerd wordt via de grafentheorie. De algoritmen van Gephi, het instrument om data te visualiseren, maken het inderdaad mogelijk om de interacties van een Twitter-corpus nauwkeurig te analyseren om te identificeren welke actoren effectief influencers zijn. Met de cartografie van Gephi, verkregen uit de export van Twitter-gegevens via het Visibrain monitoring platform, is het mogelijk om te verifiëren of een start-up erin slaagt om mensen buiten zijn eigen netwerk van experts en beleggers te overtuigen, een om de relevantie van zijn interacties te kwalificeren.
Strategic intelligence voorkomt dat bedrijven in een strategische crisis raken
Joséph H.A.M. RODENBERG, Managing Partner – Rodenberg Tillman & Associates
Het duurt vaak maanden voordat slecht nieuws de top van de organisatie bereikt. Wie is uiteindelijk ‹accountable›? Strategic intelligence voorkomt dat bedrijven in een strategische crisis raken. Het is de ‹tenth man or woman› met het intelligence team die vroegtijdig in staat zijn om de toekomstige signalen van verandering aan te aangeven met ‹courses of action›. Zo›n intelligence team beschikt vaak over een war room waar de belangrijkste veranderingen inzake markten, afnemers, concurrentie, technologie en regelgeving gemonitord worden, 24/7. Een intelligence team beschikt over goede en actuele informatiebronnen en analyseert met behulp van gestructureerde analysetools. Want intelligence wordt uitsluitend gecreëerd door mensen. Dat stelt hen in staat om senior management uit te dagen op aannames, op vooringenomenheid, zelfvoldaanheid en vanzelfsprekendheden of m.a.w. zo hebben wij het altijd gedaan. In Belgie zijn vooral de multinationals actief in strategic intelligence.
Analyser l’information pour fiabiliser la prise de décision
Véronique MESGUICH, Consultante formatrice spécialisée en veille stratégique et management de l’information
Analyse blijft een cruciaal element in het proces, ongeacht of ze wordt uitgevoerd door de mens, dan wel door geautomatiseerde oplossingen. In dit artikel worden verschillende benaderingen en methoden gepresenteerd voor de analyse van strategische informatie: analyse van de kwaliteit en betrouwbaarheid van de informatie, identificatie van zwakke signalen, visualisering van gegevens … De toegevoegde waarde van de informatieprofessionals in dit proces schuilt hier niet alleen in de beheersing van de gepresenteerde technieken en oplossingen, maar ook in een oordeelkundige en onbevooroordeelde interpretatie van de resultaten van de monitoring.
Le mindmapping et son utilisation comme outil d’aide à l’analyse dans un processus de veille
Christophe DESCHAMPS, Consultant-formateur en veille et intelligence économique et mindmapping
Mindmapping, of heuristische cartografie is een methode die ondersteund is door software-instrumenten, initieel ontwikkeld om te helpen beter te onthouden en creatiever te zijn. Naarmate deze techniek wordt toegepast in professionele contexten waar informatie alomtegenwoordig is, heeft men gemerkt dat dit een grote steun kan betekenen voor bepaalde activiteiten, met name attendering activiteiten op internet. Dit artikel bevat een synthese van een methode die de auteur heeft ontwikkeld en waarmee, dankzij software voor mindmapping, de informatie afkomstig van de attendering, de verzameling tot en met de analyse en verspreiding ervan, kan worden verwerkt.
Repenser sa veille
Serge COURRIER, Consultant et formateur indépendant
Op een bepaald moment haalt de attendering ons in. Te veel informatie. Te veel lawaai. En belangrijke informatie die we hebben gemist. Hoog tijd om anders om te gaan met de attendering ervan, methodisch en met een strategie in kleine stappen. In dit artikel nemen we de verschillende stappen door die moeten worden gezet om de traditionele fasen van een monitoringproject volledig te herbekijken: vanaf de definiëring van de doelstellingen tot de verspreidingswijzen over de keuze van de extractie-instrumenten en de precieze opmaak van de waarschuwingen. Een pragmatische aanpak waarin het menselijke aspect opnieuw zijn plaats krijgt.
Il n’est de vents favorables qu’à celui qui sait où il va !
Analyse prospective du métier de chargé de veille
Jean-Claude CHALON, Directeur Veille, analyse et prospective du marché de l’emploi – Le Forem
Rekening houdend met de reglementaire, technologische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen maar ook met de noodzaak voor de organisaties om een strategische informatievergaring uit te bouwen om zich aan te passen aan de talloze uitdagingen van hun omgevingen, heeft de functie van verantwoordelijke voor monitoring chargé de veille monitoringverantwoordelijke zeker toekomst. Dit artikel brengt verslag uit over de prospectieve werken die werden uitgevoerd bij het Forem, tijdens verschillende workshops met experts uit het domein in 2019 om de reikwijdte van het vak te beschrijven, evenals de verwachte evoluties in termen van competenties in de komende vijf jaar.
Deze Bladen 2019/4 zullen liefhebbers van jurisprudentie en wetgeving fascineren. De kwestie wijdt twee artikelen aan dit gebied. U vindt er ook twee boekbespringen en de gewoon rubrieken.
Veel leesplezier en vrolijke kerstfeesten!
Woord vooraf
Aansluitend op het lijvige dossier gewijd aan de wereld van het schouwspel houdt u nu een iets frivoler nummer van de Bladen voor Documentatie in uw handen, kwestie van het jaar 2019 lichtvoetig af te sluiten.
Vooreerst geeft Christopher Boon ons een gedetailleerde uitleg over een belangrijk instrument voor juridische opzoekingen: het Algemeen repertorium van Belgische wetgeving. Met zeventien jaar ervaring in het opzoeken van juridische informatie op het Brusselse kabinet Liedekerke Wolters Waelbroeck Kirkpatrick, stelde Christopher dit waardevolle instrument voor tijdens het voorlaatste jaarlijkse colloquium van onze zustervereniging Archief- en Bibliotheekwezen in België.
Vervolgens geven we het woord aan Laurence Maroye, die in mei de ABD-BVD-Prijs in de wacht sleepte voor haar thesis in de richting Informatie- en Communicatiewetenschappen aan de ULB. Daarin schetst ze een overzicht van de opportuniteiten en de risico’s van het gebruik van normatieve teksten in het documentenbeheer in het kader van de Digital Act. De schrijfster, die tevens voorzitster is van het Belgische spiegelcomité voor ISO TC46/SC11, deelt hier haar (zo geeft ze zelf toe) ongezonde passie voor de normen met ons.
We herinneren eraan dat de ABD-BVD-Prijs wordt toegekend aan een uniek eindwerk. De kandidaturen voor de prijs van 2020 kunnen worden ingediend tot 6 januari 2020. Alle modaliteiten hiervoor zijn terug te vinden op onze website. De laureaat wordt gekozen tijdens het Inforum dat plaatsvindt op donderdag 14 mei 2020. Dit Inforum zal opnieuw plaatsvinden op zijn ‘historische’ locatie, in KBR. Deze zalen zijn opnieuw toegankelijk na een jaar van werkzaamheden. De ABD-BVD zet zich trouwens op één lijn met deze renovaties en biedt u een volledige dag in het teken van het welzijn op het werk voor de informatie- en communicatieberoepen aan. Het programma volgt nog!
We sluiten dit nummer af met de gebruikelijke rubrieken ‘Blik op de pers’ en ‘Nieuwe publicaties’ en ook twee boekbespekingen over marketing in het bibliotheekwezen en geïntegreerd documentenbeheer.
De voltallige Raad van Bestuur van de ABD-BVD en het team van Bladen voor Documentatie wenst u prettige feestdagen en het beste voor het nieuwe jaar toe.
Veel leesplezier,
Nadège ISBERGUE
Le Répertoire général de la jurisprudence belge, un instrument de recherche documentaire juridique ancien, mais toujours utile
Christopher BOON, documentaliste juridique
De rechtsspraak bestaat uit de beslissingen genomen door de jurisdicties die belast zijn met het beslechten van de conflicten die hen worden voorgelegd. Sommige jurisdicties publiceren hun arresten systematisch, maar de volledige Belgische rechtsspraak kan nooit integraal gepubliceerd worden. Slechts een fractie ervan wordt openbaar gemaakt: het inventariseren, selecteren en signaleren van belangrijke beslissingen gebeurt meestal door de juridische tijdschriften.
Voor hun opzoekingswerk moeten juristen dus meerdere bronnen raadplegen. Het is evenwel niet altijd gemakkelijk om met indexen en inhoudstafels van verschillende tijdschriften, bovendien over verschillende jaren heen, te werken. Er bestaan instrumenten die de toegang tot de relevante beslissingen vergemakkelijken: de repertoria van de rechtsspraak. Een van die grote repertoria, het Algemeen repertorium van Belgische wetgeving, dat voor het eerst verschenen is in 1882, bevat een inventaris van de rechtsspraak gepubliceerd in de belangrijkste juridische tijdschriften sinds 1814. Deze inventarisatie van de gepubliceerde rechtsspraak is voortgezet tot in 1975.
Dit opzoekingsinstrument is vandaag nog steeds een belangrijke bron, zowel voor juristen als voor onderzoekers, en blijft om meer dan één reden onvermijdelijk.
Digital act : la loi sur l’archivage électronique Retour sur l’emploi des normes internationales pour l’archivage électronique qualifié
Laurence MAROYE, Gestionnaire de l’information et déléguée à la protection des données
Op 29 maart 2019 werd het uitvoeringsbesluit van de wet van 21 juli 2016, of de Digital Act, gepubliceerd, tot uitvoering en vervollediging van de eIDAS-verordening over vertrouwensdiensten, waaronder de elektronische handtekening en tijdstempel, en tot concretisering van de ministeriële wil om de digitale economie aan te moedigen. Het besluit in kwestie besteedt extra aandacht aan de normen en standaards om organisaties een leidraad te geven met het oog op conformiteit op het vlak van elektronische archivering. In dit artikel worden de opportuniteiten en de risico’s uiteengezet van het gebruik van normatieve teksten van het documentenbeheer van de ISO met name. Hiervoor wordt teruggegaan naar het normalisatieproces als element dat impact heeft op dergelijke praktijken.
